Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề môn Địa lí 9

Nội dung tóm tắt: Sáng kiến kinh nghiệm Phát huy tính tích cực của học sinh qua phương pháp dạy học giải quyết vấn đề môn Địa lí 9

1. 2.4. Dạy học giải quyết vấn đề thông qua sử dụng các thiết bị dạy học: Thực tế dạy học cho thấy việc quan sát và khai thác kiến thức của học sinh đối với các thiết bị dạy học chỉ đạt hiệu quả nếu trước khi cho học sinh quan sát nhận xét, giáo viên đưa ra vấn đề cần giải quyết nhằm giúp học sinh biết được cần phải quan sát cái gì? Phân tích nội dung gì? Giải thích nguyên nhân, nhận xét và khai thác kiến thức như thế nào? Ví dụ: Khi dạy Vùng Đông Nam Bộ phần “công nghiệp” giáo viên cho học sinh khai thác lược đồ kinh tế vùng Đông Nam Bộ. Trước khi học sinh tiến hành khai thác lược đồ, giáo viên cần đưa ra các yêu cầu sau: ? Tìm trên lược đồ các trung tâm công nghiệp của vùng, các ngành công nghiệp của từng trung tâm. ? Giải thích vì sao thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm công nghiệp lớn nhất của vùng. Sau khi đã nắm được vấn đề cần giải quyết mà giáo viên đã định hướng trước, học sinh sẽ tập trung vào khai thác ngay nội dung chính để nắm được các trung tâm công nghiệp là: Thành phố Hồ Chí Minh, Vũng Tàu, Biên Hòa, Thủ Dầu Một. Trong đó thành phố Hồ Chí Minh tập trung nhiều ngành công nghiệp nhất: Năng lượng, luyện kim, cơ khí, hóa chất, sản xuất vật liệu xây dựng, chế biến lâm sản, chế biến lương thực thực phẩm, sản xuất hàng tiêu dùng và trở thành trung tâm công nghiệp lớn nhất của vùng cũng như của cả nước. 2.5. Hệ thống câu hỏi trong dạy học giải quyết vấn đề: Các câu hỏi phải thể hiện rõ ràng về yêu cầu và mức độ nhận thức khác nhau đối với học sinh. Câu hỏi để phân loại và phát triển tư duy địa lý cho học sinh cần có các mức độ khác nhau từ đọc các đối tượng địa lý đến phân tích, so sánh, xác định các mối quan hệ giữa các đối tượng địa lý. Câu hỏi có tác dụng dẫn dắt học sinh biết, hiểu được đặc điểm đặc trưng của các đối tượng địa lý và có cách nhìn tổng hợp giữa các đối tượng địa lý qua các mối quan hệ giữa chúng. Ví dụ: Khi dạy bài 38 Phát triển tổng hợp kinh tế và bảo vệ tài nguyên môi trường biển đảo: Giáo viên cần đưa ra các câu hỏi: ? Tại sao phải phát triển tổng hợp các ngành kinh tế biển. ? Công nghiệp chế biến thủy sản phát triển sẽ có tác động như thế nào tới ngành đánh bắt và nuôi trồng thủy sản. Những câu hỏi như vậy thể hiện rõ mối quan hệ giữa các ngành kinh tế biển với nhau mà học sinh cần giải quyết, đòi hỏi học sinh phải tích cực vận dụng các mối quan hệ giữa các ngành kinh tế để trả lời câu hỏi. Để phát huy cao độ tính tích cực học tập của học sinh, giáo viên phải dựa trên nội dung bài học, nội dung các thiết bị dạy học để nêu câu hỏi thành một số vấn đề cần làm sáng tỏ và hướng dẫn học sinh tự làm việc với các phương tiện học tập. Giáo viên cần chú ý yêu cầu học sinh khai thác các nội dung kiến thức “ẩn” trong mỗi phương tiện, dựa vào đó để phân tích, đánh giá, so sánh, giải thích trong suốt quá trình dạy học ở trên lớp, ở nhà và trong cả khi kiểm tra, đánh giá Chúng ta biết rằng, các đối tượng, sự vật địa lý tồn tại trong những mối quan hệ chặt chẽ. Trong dạy học địa lý, để giúp học sinh hiểu được đặc trưng của các đối tượng, sự vật địa lý và hiểu được bản chất của những mối quan hệ đó, giáo viên phải - 7 -
2. hướng dẫn học sinh sử dụng kết hợp các nội dung kiến thức với thiết bị dạy học để đối chiếu, so sánh, phân tích, tổng hợp để rút ra kết luận, giải quyết vấn đề giáo viên yêu cầu. Việc sử dụng kết hợp các loại phương tiện này sẽ kích thích hứng thú học tập của học sinh - giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong hoạt động nhận thức. Ví dụ: Khi dạy mục: Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế (Bài 6: Sự phát triển nền kinh tế Việt Nam). Để giúp học sinh giải quyết được vấn đề cần đặt ra là: Nhận xét về sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế của nước ta, giáo viên phải hướng dẫn học sinh kết hợp quan sát biểu đồ hình 6.1 (Biểu đồ chuyển dịch cơ cấu GDP từ năm 1991 đến năm 2002), vừa kết hợp quan sát lược đồ các khu vực kinh tế đồng thời phải nắm được các nội dung kiến thức trang 20, trang 22 SGK và bảng số liệu về cơ cấu GDP của các thành phần kinh tế ở trang 23. Như vậy, để giải quyết được một vấn đề đòi hỏi phải có sự kết hợp 4 loại phương tiện liên quan mới đưa ra được kết luận đúng. Kinh tế có sự chuyển dịch mạnh mẽ: giảm tỉ trọng của khu vực nông - lâm - ngư nghiệp, tăng tỉ trọng của khu vực công nghiệp - xây dựng, khu vực dịch vụ chiếm tỉ trọng cao. Cùng với chuyển dịch cơ cấu ngành là hình thành hệ thống vùng kinh tế với các trung tâm công nghiệp mới, các vùng chuyên canh nông nghiệp và sự phát triển các thành phố lớn. Hình thành 3 vùng kinh tế trọng điểm: Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, vùng kinh tế trọng điểm Miền Trung và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. 2.6. Cách tổ chức hoạt động trong dạy học giải quyết vấn đề: - Trong dạy học giải quyết vấn đề, cần chú ý sử dụng mọi biện pháp thúc đẩy học sinh mạnh dạn nêu thắc mắc và khéo léo sử dụng thắc mắc đó để tạo nên tình huống có vấn đề, thu hút toàn lớp tham gia thảo luận, tranh luận để giải quyết vấn đề đó. Như vậy có thể góp phần lấp lỗ hỏng, chữa những sai lầm hoặc hiểu chưa chính xác những nội dung học tập của học sinh. - Cần có thái độ bình tĩnh khi học sinh trả lời sai hoặc thiếu chính xác, tránh thái độ nôn nóng, vội vàng cắt ngang ý kiến của học sinh khi không thật cần thiết. Chú ý uốn nắn, nhận xét, bổ sung câu trả lời của học sinh, giúp học sinh hệ thống hóa tri thức tiếp thu được. - Tạo không khí thoải mái sôi nổi trong lớp học để học sinh không quá lo ngại khi trả lời, các học sinh yếu kém không mặc cảm, tự ti về trình độ nhận thức của mình, khuyến khích, động viên sự cố gắng của các em. 2.7. Hướng dẫn phương pháp học tập cho học sinh: Dù dạy học theo phương pháp gì thì mục đích cuối cùng là học sinh nắm được kiến thức và biết vận dụng tốt. Nếu giáo viên dạy tốt mà không hướng dẫn cho học sinh cách học tốt thì chắc chắn kết quả sẽ không như mong muốn. Vì vậy giáo viên cần chú ý hướng dẫn cách học cho học sinh theo những định hướng sau: - Yêu cầu học sinh phải tự giác, tích cực và tạo thói quen tư duy lôgic, tích cực tham gia xây dựng bài. - Phải thường xuyên liên hệ kiến thức đã được học với kiến thức thực tế qua quan sát hoặc qua các phương tiện thông tin và ngược lại từ kiến thức hiểu được qua thực tế để rút ra bài học trên lớp. - Hướng dẫn cho học sinh thường xuyên đưa ra những câu hỏi, những thắc mắc cần giải quyết, điều đó giúp học sinh có ý thức trách nhiệm hơn trong việc tự giải quyết vấn đề và sẽ hiểu bài tốt hơn, nhớ lâu hơn vì có chủ định. - 8 -
3. - Trong học tập cần có sự so sánh, đối chứng, phân tích các bảng, biểu, lược đồ để nắm kiến thức một cách chắc chắn. - Yêu cầu học sinh phải có sự hợp tác tốt trong hoạt động nhóm, mạnh dạn thể hiện ý kiến của mình trước nhóm, tích cực tham gia tranh luận những vấn đề còn vướng mắc để cùng làm sáng tỏ vấn đề cần giải quyết. - Tập cho học sinh thói quen quan sát, ghi lại những hiện tượng, đối tượng địa lý và tự đặt câu hỏi, giải thích để đưa ra nhận định. - Thường xuyên làm bài tập, có thói quen tốt trong việc trao đổi với bạn nếu có những vấn đề chưa hiểu rõ. III. HIỆU QUẢ DO SÁNG KIẾN MANG LẠI Với việc áp dụng cách dạy học như đã nêu trên kết hợp những giải pháp nâng cao chất lượng dạy và học, kết quả chất lượng bộ môn Địa lý 9 ở trường THCS Quang Trung qua đợt thi chất lượng cuối năm học 2016 - 2017 đạt được như sau: Tổng số HS tham gia dự thi là 76 em - Điểm 8,0 đến 10: 20 em đạt 26,3% - Điểm 5,0 trở lên: 74 em đạt 97,4% - Điểm dưới 5,0: 2 em đạt 2,6% - Trong kỳ thi kiểm tra chất lượng học kỳ 1, học kỳ 2 do sở giáo dục tổ chức thi chéo chấm chéo, môn Địa lí 9 trong bài tổ hợp luôn xếp vị trí cao: học kỳ 1 xếp thứ 2, học kỳ 2 xếp thứ 3/18 trường trong toàn huyện. - Kĩ năng: + Phần lớn học sinh lớp 9 đã có kĩ năng đọc, khai thác lược đồ, bản đồ để tìm ra kiến thức. + Có kĩ năng vẽ biểu đồ, phân tích, so sánh các bảng, biểu. + Có kĩ năng vận dụng kiến thức đã học để giải thích các hiện tượng thực tế xảy ra xung quanh. - Trải qua thực tế giảng dạy vận dụng sáng kiến kinh nghiệm trên, bản thân thấy được những bài học kinh nghiệm bổ ích sau: + Người giáo viên phải thực sự tâm huyết với nghề nghiệp, mẫu mực với học sinh, phải luôn luôn nghiên cứu tài liệu, sách tham khảo, áp dụng công nghệ thông tin để tìm ra những phương pháp dạy học phù hợp có hiệu quả cao. + Giáo viên phải giúp học sinh tự mình lựa chọn phương pháp học thích hợp tùy theo từng kiểu bài + Giáo viên cần hướng dẫn học sinh vận dụng linh hoạt các phương pháp giải quyết vấn đề. + Trong tất cả các bài học giáo viên cần rèn luyên tính tích cực học tập của học sinh thông qua PPDH giải quyết vấn đề. + Giáo viên cần hiểu rõ từng khả năng tiếp thu bài của các đối tượng học sinh để từ đó đưa ra những phương pháp dạy học phù hợp giúp học sinh hứng thú học tập và yêu thích môn Địa lí của mình hơn. Dạy học giải quyết vấn đề là một trong những phương pháp dạy học tích cực nhằm tổ chức cho học sinh tự tìm tòi, phát hiện, giải quyết các vấn đề nhận thức có hiệu quả, học sinh phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động và sáng tạo trong học tập. Để tổ chức các hoạt động học tập có hiệu quả giáo viên phải lựa chọn nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học phù hợp với mục tiêu bài học và trình độ - 9 -
4. nhận thức của học sinh. Có làm được như vậy mới góp phần giúp học sinh yêu thích và say mê học tập bộ môn Địa lý, đưa bộ môn Địa lý trở thành bộ môn công cụ trong nhà trường. Với tâm huyết và nhiệt thành của một giáo viên địa lí, tôi được phép nêu lên điều băn khoăn, thôi thúc và những suy nghĩ, giải pháp về một phạm vi nhỏ trong dạy học địa lí là rèn luyện tính tích cực học tập của học sinh qua PPDH giải quyết vấn đề nhằm góp tiếng nói của mình vào công cuộc đổi mới giáo dục phổ thông nói chung và nâng cao chất lượng dạy học của trường THCS Quang Trung. Tuy chỉ là kết quả bước đầu, tuy là suy nghĩ nhỏ, song những suy nghĩ việc làm trên là hữu ích với bản thân tôi trong dạy học và nâng cao chất lượng bộ môn. Rất kính mong và hy vọng được sự quan tâm, góp ý kiến của đồng nghiệp và các cấp chỉ đạo để ý tưởng và bài viết trên có tính phổ dụng cao hơn. IV. CAM KẾT KHÔNG SAO CHÉP HOẶC VI PHẠM BẢN QUYỀN. Tôi xin cam kết với các cấp quản lý sáng kiến kinh nghiệm của tôi không sao chép hoặc vi phạm bản quyền, bản thân tôi tự làm, tự rút ra được từ kinh nghiệm giảng dạy của bản thân, nếu không đúng tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. CƠ QUAN ĐƠN VỊ TÁC GIẢ SÁNG KIẾN ÁP DỤNG SÁNG KIẾN (xác nhận,đánh giá, xếp loại) Phạm Quang Thuấn PHÒNG GD&ĐT (xác nhận, đánh giá, xếp loại) - 10 -
5. - 11 -