Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh tiếp cận với biểu đồ tư duy trong Hình học 9

Nội dung tóm tắt: Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh tiếp cận với biểu đồ tư duy trong Hình học 9

1. 1.2. Cơ sở thực tiển Năm học 2014 – 2015 là năm học tiếp tục thực hiện phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực”. Vấn đề đặt ra cho GV là phải làm việc, làm như thế nào để thực hiện tốt phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, HS tích cực” một cách hiệu quả? Đây là vấn đề phát huy tính tích cực, sáng tạo ở HS nên cần rất nhiều sự đầu tư của GV và HS. Vì thế tôi rất tâm đắc nên tiếp tục chọn đề tài “HƯỚNG DẪN HS TIẾP CẬN VỚI BĐTD TRONG HÌNH HỌC 9” để nghiên cứu. Với phương pháp học dùng BĐTD để học hình học trước đây đã phát huy tính tích cực, tự chủ, sáng tạo, mạnh dạn ở HS và kết quả đạt được so với tiêu chí hiện nay là cần tiếp tục phấn đấu. Bởi vì, BĐTD tuy là công cụ ghi chú tối ưu, nhưng có lẽ nhiều người trong số chúng ta cảm thấy hơi khó khăn khi áp dụng BĐTD cho giảng dạy các môn học. Chính vì vậy dù đã làm quen với BĐTD một năm rồi nhưng mãi đến đầu năm học 2013 – 2014 này tôi mới vẽ được BĐTD cho bộ môn Toán một cách tương đối hoàn chỉnh. Trong năm học 2014 - 2015 áp dụng BĐTD trong giảng dạy và tiếp tục nghiên cứu đến nay tôi phát hiện ra ba điểm sau: • Có nhiều loại BĐTD cho các môn học, tổng kết kiến thức và làm bài tập. • BĐTD tổng kết kiến thức sẽ giúp chúng ta biết được mình đang đứng ở đâu – biết được những gì và chưa biết những gì? • BĐTD khi làm bài tập nghe có vẽ là lạ. Thật ra BĐTD do chính học sinh vẽ ra, đặc biệt hữu dụng khi các em áp dụng làm bài tập khó bằng nhiều hướng suy nghĩ khác nhau. 2/ PHẠM VI VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Để đề tài tập trung nghiên cứu thì công việc GV là người truyền cảm hứng và dạy cách học cho HS là trong việc thực hiện theo phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện HS tích cực” bằng phương pháp dạy học mới “HƯỚNG DẪN HS TIẾP CẬN VỚI BĐTD TRONG HÌNH HỌC 9”. Phạm vi nghiên cứu: HS lớp 9a2 trường THCS Phước Thạnh. - 4 -
2. Khả năng áp dụng: Đơn vị trường THCS Phước Thạnh nói riêng, trong phạm vi huyện Củ Chi nói chung. 3/ ĐIỂM MỚI TRONG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Nhận thức rõ hơn về vị trí, vai trò, nhiệm vụ của GV ở trường THCS Phước Thạnh với phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” do bộ GD và ĐT phát động, bản thân là giáo viên tôi mạnh dạn sử dụng BĐTD vào dạy học, có thể nói đây là cách giúp cho học sinh tiếp cận với phương pháp “học cách học” hoàn toàn mới, đem lại cho HS khả năng tư duy, tích cực, sáng tạo cao hơn. Áp dụng phương pháp mới này là nhằm trao đổi với quý đồng nghiệp để nâng cao hơn trình độ nghiệp vụ của bản thân. II) THỰC TRẠNG CỦA NỘI DUNG ĐỀ TÀI 1/ TÌNH HÌNH THỰC TẾ Cùng với việc đổi mới mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản chất của dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập, sáng tạo của người học. Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận thức rõ ràng là quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa kiến thức” một cách thụ động. Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chỉ đơn thuần là nhớ kiến thức một cách máy móc mà chưa rèn luyện kỹ năng tư duy. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau. Vì vậy mà HS chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Sử dụng BĐTD giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và nâng cao hiệu quả học tập. Từ năm 2010, việc ứng dụng phương pháp học bằng BĐTD đã được triển khai thí điểm tại 355 trường trên toàn quốc. Và năm học này, Bộ GD-ĐT đã - 5 -
3. quyết định đưa phương pháp này thành một trong năm chuyên đề tập huấn cho giáo viên THCS trên toàn quốc. 2/ NGHIÊN CỨU TÀI LIỆU • Trần Đình Châu, Sử dụng BĐTD – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ HS học tập môn toán, Tạp chí giáo dục, kì 2, tháng 9 năm 2009. • Trần Đình Châu – Đặng Thị Thu Thủy, BĐTD – công cụ hiệu quả hỗ trợ dạy học và công tác quản lí nhà trường, Báo giáo dục thời đại, số 147 ngày 14 tháng 9 năm 2010. • Trần Đình Châu – Đặng Thị Thu Thủy, Thiết kế BĐTD dạy – học môn Toán, nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, tháng 7 năm 2011. • Trần Đình Châu – Đặng Thị Thu Thủy, dạy tốt – học tốt các môn học bằng BĐTD, nhà xuất bản giáo dục Việt Nam, tháng 7 năm 2011. • Tony Buzan – BĐTD trong công việc – NXB Lao động – Xã hội. • Sách Một số sáng kiến kinh nghiệm xây dựng trường học thân thiện học sinh tích cực của bộ GD và ĐT xuất bản tháng 7 năm 2011. • Báo dân trí • Báo tuổi trẻ • Tạp chí giáo dục • www.google.com.vn 3/ THỰC TRẠNG CỦA VẤN ĐỀ Qua nghiên cứu lí luận và thực nghiệm dạy học ở trường cho thấy, sử dụng BĐTD trong dạy học kiến thức mới giúp HS học tập một cách chủ động, tích cực và huy động được tất cả HS tham gia xây dựng bài một cách hào hứng. Với sản phẩm độc đáo “kiến thức + hội họa” là niềm vui sáng tạo hàng ngày của HS và cũng là niềm vui của chính thầy cô giáo và phụ huynh HS khi chứng kiến thành quả lao động của học trò của mình. Cách học này còn phát triển được năng lực riêng của từng học sinh không chỉ về trí tuệ (vẽ, viết gì trên BĐTD), hệ thống hóa kiến thức (huy động những điều đã học trước đó để chọn lọc các ý để ghi), mà - 6 -
4. còn khả năng hội họa (hình thức trình bày, kết hợp hình vẽ, chữ viết, màu sắc), sự vận dụng kiến thức được học qua sách vở vào cuộc sống. Với tình hình HS trường THCS Phước Thạnh các em yêu thích cái mới và tò mò ham học hỏi, nên qua vài lần GV hướng dẫn cách học và chỉ dẫn cách vẽ BĐTD và sau vài tiết thực hành đã thấy các em rất thích thú, Từ đó tôi cùng với học sinh của mình mạnh dạn đăng ký tiết tốt và mời nhiều GV của trường tham dự, không chỉ ở môn Toán mà còn rất nhiều GV bộ môn khác cũng nhiệt tình đến dự nhằm hỗ trợ góp ý cho thầy và trò tôi hoàn thành tốt hơn với phương pháp dạy học mới này. Để kết nối giữa công nghệ thông tin và phương pháp dạy học BĐTD thì GV phải biết sử dụng phần mền Mind manager để xây dựng các BĐTD của người dạy cũng như người học trong các tiết học ôn tập, trong giờ giải bài tập mà GV cần hướng dẫn trình tự từng bước để HS tự giải, tự làm và tự thực hành sẽ phát huy được tính tích cực chủ động của HS. 4/ HẠN CHẾ Với tình hình HS trường THCS Phước Thạnh, có nhiều HS kiến thức chưa vững nên lúc đầu khi giới thiệu cho các em về phương pháp học mới thì các em vừa thấy bỡ ngỡ, vừa thấy lạ lẫm. Các em có vẽ lo lắng e sợ mình không thể tiếp thu với phương pháp mới này. Các em chưa biết cách học tại nhà, chưa biết cách sắp xếp thời gian để chuẩn bị bài mới cũng như chưa biết cách sắp xếp thời gian cho một tiết học với BĐTD bởi lâu nay các em chỉ đối phó với cách học vẹt, HS chỉ học thuộc lòng mà không nắm được ý chính. Do đó, khi bắt đầu áp dụng cách học mới theo BĐTD, hiển nhiên các em gặp khó khăn. Bởi vì mỗi HS có một phương pháp học riêng, rất khó để thay đổi thói quen trong mỗi HS. Giờ thay đổi một phương pháp khác dĩ nhiên các em sẽ lúng túng, bỡ ngỡ, không phải một sớm một chiều bảo thay đổi là được. Khi quyết định dạy cho HS phương pháp học mới theo thiết kế BĐTD tôi rất bâng khuâng, vì lượng thời gian quá ngắn. Tôi đã phải xin được dạy tự chọn - 7 -
5. nhằm hướng dẫn HS chủ đề tiếp cận với BĐTD. Tư liệu về BĐTD cũng chưa phổ biến rộng rãi, tôi phải tìm tài liệu ở rất nhiều nhà sách, truy cập trên mạng, III) CÁC BIỆN PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH 1/ YÊU CẦU BĐTD, còn được gọi là sơ đồ tư duy, lược đồ tư duy, , là hình thức ghi chép tìm tòi, đào sâu, mở rộng, sáng tạo một ý tưởng, hệ thống một chủ đề hay một mạch kiến thức, bằng cách kết hợp việc sử dụng đồng thời hình ảnh, đường nét, màu sắc, chữ viết với sự tư duy tích cực, đặc biệt đây là một sơ đồ mở, không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắc khe như bản đồ địa lí, có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh, mỗi người vẽ một kiểu khác nhau, cùng một chủ đề nhưng mỗi người có thể thể hiện nó dưới dạng BĐTD theo một cách riêng, do đó việc lập BĐTD phát huy được tối đa năng lực sáng tạo của mỗi người. BĐTD là gì? Để làm gì? Ai làm? Làm như thề nào? Cần lưu ý điều gì? Đây là những câu hỏi đặt ra của HS mà GV là người phải trả lời để cung cấp cho các em một hướng đi cụ thể đến với BĐTD. Giới thiệu câu chuyện về hai bán cầu não yêu cầu được làm việc như nhau: Não trái có chức năng xử lý các thông tin mang tính chất Học Thuật (phân tích, lí luận, ngôn ngữ, chữ viết, ) Não phải có chức năng xử lý thông tin mang tính chất tưởng tượng (màu sắc, hình dạng, mơ mộng, ) Khoảng 90% các môn học ở trường sử dụng não trái, khi nó phải làm việc hết công suất thì não phải “ngồi không”. Do đó có những lúc HS ngồi trong lớp mơ mộng, suy nghĩ mong lung bị GV đánh giá là mất tập trung nhưng thực chất là do não phải của các em đang “đòi làm việc”. Để giải quyết vấn đề này, chúng ta cần bắt cả hai bán cầu não của các em cùng làm việc. Đây là cách làm việc hết công suất của não, rất hiệu quả được ví như là một người chạy bằng hai chân thì bao giờ cũng nhanh hơn người chạy một chân. - 8 -
6. 2. NHỮNG GIẢI PHÁP ĐÃ TIẾN HÀNH 2.1. Hướng dẫn một số vấn đề trước khi vẽ BĐTD • Một số gợi ý và chú ý khi vẽ BĐTD Bắt đầu từ trung tâm với hình ảnh hay một cụm từ tên chủ đề. Sử dụng màu sắc, vì màu sắc cũng có tác dụng kích thích não như hình ảnh. Vẽ các nhánh chính (cấp một) từ hình ảnh trung tâm, vẽ các nhánh cấp hai từ các nhánh cấp một, bằng các đường kẻ, đường cong với màu sắc khác nhau. Nhánh màu nào thì nên viết chữ cùng màu với nhánh đó để dễ phân biệt. Mỗi cụm từ hay hình ảnh, hình vẽ, liên quan đến nhánh nào nên đứng độc lập và được nằm gần với đường cong của nhánh đó. Tạo ra một kiểu BĐTD riêng cho mình, theo sở thích của mình (kiểu đường kẻ, màu sắc, chữ viết ) Nên dùng các đường cong thay vì các đường thẳng vì các đường cong sẽ thu hút được sự chú ý của mắt hơn và mắt cảm thấy dễ chịu hơn nhiều so với nhìn vào các đường thẳng. Bố trí các thông tin xung quanh hình ảnh trung tâm. Chỉnh sửa, thêm bớt nhánh, điều chỉnh sao cho hình thức đẹp, chữ viết rõ. Nếu vẽ trên giấy, bìa thì nên vẽ bằng bút chì trước để có thể xóa, điều chỉnh. • Các điểm cần lưu ý về tổ chức thực hiện Nên: Hướng dẫn GV, HS “Phương pháp ghi chép hiệu quả” mà tác giả Stella Cottrell đã tổng kết khi vẽ BĐTD: ✓ Dùng từ khóa và ý chính xác. ✓ Viết cụm từ, không viết thành câu ✓ Dùng các từ viết tắt ✓ Có tiêu đề ✓ Đánh số các ý ✓ Liên kết ý nên không dùng nét đứt, mũi tên ✓ Ghi chép nguồn gốc thông tin để có thể tra cứu lại dễ dàng ✓ Sử dụng màu sắc để ghi. - 9 -
7. Không nên ✓ Tuyệt đối hóa vai trò của BĐTD: GV không nên coi BĐTD là công cụ vạn năng trong dạy học. ✓ Áp dụng BĐTD vào dạy bài mới một cách thoái quá.Với những bài học có nội dung dài. ✓ Sa đà vào việc “trang trí” BĐTD. Nếu nặng nề về trang trí thì sẽ tốn rất nhiều thời gian, làm chuyển hướng sự tư duy về vấn đề cần quan tâm sang tư duy “hội họa”. Ưu điểm của cách ghi với BĐTD Lôgic, mạch lạc. Trực quan, dễ nhìn, dễ hiểu. Nhìn thấy “bức tranh” tổng thể mà lại chi tiết. Dễ dạy, dễ học, dễ nhớ. Kích thích hứng thú học tập của HS Giúp mở rộng ý tưởng, đào sâu kiến thức. Giúp hệ thống hóa kiến thức, ôn tập kiến thức. Giúp ghi nhớ nhanh, nhớ sâu, nhớ lâu kiến thức. Điều cần tránh khi chi chép Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng. Ghi chép quá nhiều ý không cần thiết Dành quá nhiều thời gian để ghi chép Đối với HS trung bình: tập cho HS có khả năng tự ghi chép hay tổng kết một vấn đề, một chủ đề đã học theo cách hiểu dưới dạng BĐTD. Đối với HS khá, giỏi: Ngoài việc dùng BĐTD để hệ thống kiến thức đã học, có thể hướng dẫn HS sử dụng BĐTD để tìm chiến lược giải quyết một vấn đề, hay tìm hiểu hướng giải quyết một bài toán, - 10 -
8. Cần tạo cơ hội để HS phát triển ý từ BĐTD thành những câu, những mệnh đề hoàn chỉnh (khi kiểm tra bài cũ). Có như vậy các em mới tránh tình trạng không biết cách trình bày. Tóm tắt một số hoạt động dạy học với BĐTD Hoạt động 1: HS lập BĐTD Mở đầu bài học, GV có thể cho HS lập BĐTD theo nhóm hay cá nhân với gợi ý của GV liên quan đến chủ đề kiến thức của bài học. Hoạt động 2: Báo cáo thuyết trình về BĐTD. Cho một vài HS hoặc đại diện của các nhóm HS lên báo cáo, thuyết minh về BĐTD mà nhóm mình đã thiết lập. Hoạt động này vừa giúp GV biết rõ việc hiểu kiến thức của các em, vừa là một cách rèn cho các em khả năng trình bày ý tưởng trước đông người, giúp các em tự tin hơn, mạnh dạn hơn, đây cũng là những điểm cần rèn luyện đối với HS nước ta hiện nay. Hoạt động 3: HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD. Tổ chức cho HS thảo luận, bổ sung, chỉnh sửa để hoàn thiện BĐTD về một kiến thức nào đó. GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD, từ đó dẫn dắt đến kiến thức trọng tâm của bài học. Hoạt động 4: Củng cố kiến thức bằng một BĐTD. Cho HS lên trình bày, thuyết trình về kiến thức thông qua một BĐTD mà các em vừa thiết kế và cả lớp đã chỉnh sữa, hoàn thiện hoặc một BĐTD do Gv đã chuẩn bị trước (vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa). BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS có chung một kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức và góp ý thêm về đường nét vẽ và hình thức (nếu cần) • Quy trình tổ chức Xác định mục tiêu bài học (về kiến thức, kĩ năng và thái độ). Lập các nhóm học tập theo một tiêu chí nào đó. Có thể là nhóm nhỏ từ 2 – 5 HS có cùng trình độ nhận thức hoặc đa dạng trình độ (nhận thức cao, trung bình, yếu), ngồi cùng bàn hay khác bàn, khác tổ, - 11 -
9. Xác định nhiệm vụ nhận thức bằng việc giao cho HS thiết lập BĐTD về chủ đề cần nghiên cứu. Ở một số tiết học ban đầu, khi mới tổ chức sử dụng BĐTD dạy học họp tác nhóm, GV nên đưa ra BĐTD thiếu nội dung, thiếu nhánh cho HS hoàn thiện nội dung kiến thức. HS thực hiện hoạt động nhóm: HS tham gia trao đổi, thảo luận trong nhóm của mình, ghi nội dung kiến thức vào BĐTD của nhóm mình. GV theo dõi, điều khiển, điều chỉnh (nếu cần) hoạt động nhóm. Đại diện các nhóm thuyết minh về BĐTD của nhóm mình. GV nhận xét đánh giá các nhóm. Ví dụ 1: Lập BĐTD phần “Ôn tập chương I” Hình học 9, tập 1. THCS Phước Thạnh Tiết tốt, lớp 9a2 GV: Đỗ Minh Phong 1) MỘT SỐ TÍCH CHẤT CỦA HỆ THỨC LƯỢNG - 12 -
10. Trường THCS Phước Thạnh không có phòng máy vi tính dành cho HS, việc dùng giấy, bảng phụ (bìa lịch, giấy một mặt, bảng nhóm, ), các loại bút (bút chì, bút bi màu xanh, tím, đen, đỏ, ) để vẽ BĐTD cho phù hợp. Đồng thời, thiết kế BĐTD trên giấy sẽ phát huy tối đa tính sáng tạo của mỗi người, phát triển năng khiếu hội họa, sở thích của mỗi người, được tự do chọn màu sắc (xanh, đỏ, tím, đen, vàng, ), đường nét (đậm, nhạt, thẳng, cong, ), tự “sáng tác” nên BĐTD thể hiện cách hiểu, cách trình bày kiến thức của từng cá nhân và cũng do mọi người tự làm nên càng yêu quí, trân trọng “tác phẩm” của mình. Với vật liệu dễ kiếm, rất kinh tế, cách làm đơn giản, BĐTD có thể vận dụng được với bất kì điều kiện nào của các trường hiện nay. 2.2. Hướng dẫn thiết kế BĐTD với từng thể loại Thiềt kế sử dụng BĐTD trong dạy học – học kiến thức mới. Thiết kế, sử dụng BĐTD giúp ôn tập, củng cố kiến thức bài học, một chủ đề. Thiết kế, sử dụng BĐTD giúp ôn tập, hệ thống hóa kiến thức một chương, một học kì, Thiết kế, sử dụng BĐTD giúp HS khá giỏi phát huy năng lực sáng tạo, BĐTD có điểm mạnh là phát triển ý tưởng nên nó là phương tiện giúp HS phát huy năng lực sáng tạo của mình. Do đặc điểm của BĐTD là nhìn được tổng thể mà lại chi tiết, vì vậy sau mỗi bài học, mỗi chủ đề, mỗi chương, GV có thể gợi ý giúp các em tìm ra nhiều cách giải một bài toán, tìm kiếm các tính chất, công thức tổng quát, hay khái quát hóa một bài toán tổng quát từ các bài toán riêng lẻ, khái quát từ cái tổng quát đến cái tổng quát hơn, BĐTD không chỉ giúp HS phát triển tính sáng tạo, tư duy, mà còn phát triển năng lực toàn diện của HS qua từng bài học, Ngoài ra BĐTD còn hỗ trợ cho HS tiếp cận dễ dàng hơn qua phần ôn tập chương. Qua ví dụ 1 Lập BĐTD phần “Ôn tập chương I” Hình học 9, SGK tập 1 học sinh dễ nhận ra tính tổng quát và cụ thể của toàn chương. - 13 -
11. Ví dụ 2: Lập BĐTD bài “Ôn tập chương III” – Hình học 9, tập 2. IV) KẾT QUẢ Kết quả bước đầu trong việc vận dụng BĐTD vào dạy học đã đem lại hiệu quả rất tốt 100% HS rất thích thú với phương pháp này vì nó đem lại hiệu quả mà nhẹ nhàng, phát huy khả năng tư duy sáng tạo và trí tưởng tượng phong phú của HS. Thực sự mỗi BĐTD là một sản phẩm trí tuệ. Rất nhiều GV được mời đến dự tiết dạy bài mới với BĐTD đánh giá rất cao sự tiện ích của phương pháp này. - 14 -
12. Với PPDH bằng BĐTD, HS vừa suy nghĩ độc lập sáng tạo, vừa kết hợp với hoạt động nhóm để có thể nắm kiến thức một cách chắc chắn, khắc phục được lối học thuộc lòng máy móc. Qua khảo sát và đánh giá cho thấy, kết quả lĩnh hội và khả năng ghi nhớ kiến thức của HS được cải thiện rõ rệt, các em tỏ ra tích cực và sáng tạo hơn rất nhiều trong học tập. Chất lượng học tập của HS ổn định, vững chắc và không ngừng nâng cao. Kết quả trong HKI năm học 2014 – 2015: GIỎI KHÁ T.BÌNH YẾU TRÊN TB Số Lượng 12 15 12 3 39 Tỉ lệ 29,3% 36,6% 29,3% 7,3% 95,1% Vận dụng BĐTD để tổng hợp ở cuối chương trong môn Toán giúp HS tiết kiệm được thời gian giúp GV dễ dàng thực hiện ý đồ sư phạm đã được chuẩn bị của mình. BĐTD không khó, bất cứ ai cũng có thể tạo một BĐTD ở dạng đơn giản theo nguyên tắc phát triển ý: từ một chủ đề tạo ra nhiều nhánh lớn, từ mỗi nhánh lớn lại tỏa ra nhiều nhánh nhỏ và cứ thế mở rộng ra. Qua trao đổi và thực hiện tôi nhận thấy HS rất hứng thú với BĐTD; nhiều em đã hình thành được kỹ năng lập BĐTD cho các bài, các chương, hướng dẫn HS sử dụng BĐTD để củng cố, ôn tập, hệ thống hóa kiến thức và dạy bài mới, giúp các em hiểu và nhớ bài lâu, phát huy tính tích cực, tự lập, cách làm việc nhóm, tính sáng tạo của cá nhân, HS có ý thức lưu giữ các BĐTD như một tài liệu mở để khi cần có thể bổ sung, sửa đổi. Như vậy sử dụng sơ đồ tư duy trong dạy học nhóm đã phát huy được tính sáng tạo, tối đa hoá khả năng của mỗi cá nhân đồng thời kết hợp sức mạnh cá nhân thành sức mạnh tập thể để có thể giải quyết được các vấn đề một cách hiệu quả. Sơ đồ tư duy tạo cho mỗi thành viên cơ hội được giao lưu học hỏi và phát triển chính mình một cách hoàn thiện hơn. - 15 -
13. V/ PHẦN KẾT LUẬN 1/ TÓM LƯỢC GIẢI PHÁP Việc vận dụng BĐTD trong dạy học sẽ dần hình thành cho HS tư duy mạch lạc, hiểu biết vấn đề một cách sâu sắc, có cách nhìn vấn đề một cách hệ thống, khoa học. Sử dụng BĐTD kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực khác như vấn đáp gợi mở, thuyết trình, có tính khả thi cao góp phần đổi mới PPDH, đặc biệt là đối với các lớp ở cấp THCS và trung học phổ thông. “BĐTD có thể áp dụng cho nhiều vùng khác nhau, đặc biệt tại các vùng nghèo, GV có khi chỉ cần một tấm bản đồ dùng rồi, một tờ lịch dùng rồi, chỉ cần một mặt giấy, cũng có thể vẽ được BĐTD. Học sinh có thể học trên một mặt bằng, thậm chí là một nền đất. Chính vì tính linh hoạt nên áp dụng nó khả thi”. BĐTD chính là một bức tranh tổng thể về chủ đề đang hướng tới để mỗi cá nhân có thể hiểu được bức tranh đó. Điều này giúp tiết kiệm thời gian làm việc trong nhóm do các thành viên không mất thời gian giải thích ý tưởng của mình thuộc ý lớn nào. Trong quá trình thảo luận nhóm có rất nhiều ý kiến trong khi đó mỗi người luôn giữ chính kiến của mình, không hướng vào mục tiêu đã đề ra dẫn đến không rút ra được kết luận cuối cùng. Sử dụng BĐTD sẽ khắc phục được những hạn chế đó bởi BĐTD tạo nên sự đồng thuận trong nhóm, các thành viên đều suy nghĩ tập trung vào một vấn đề chung cần giải quyết, tránh được hiện tượng lan man và đi lạc chủ đề. Không những vậy, BĐTD đa chiều tạo nên sự cân bằng giữa các cá nhân và cân bằng trong tập thể. Mọi thành viên đều đóng góp ý kiến và cùng nhau xây dựng nên sơ đồ tư duy của cả nhóm. Các thành viên tôn trọng ý kiến của nhau và các ý kiến đều được thể hiện trên BĐTD. 2/ PHẠM VI ÁP DỤNG Có thể khẳng định tác dụng tích cực của việc sử dụng BĐTD trong hỗ trợ dạy học. Đây là một công cụ có thể thực hiện được trong tất cả các trường tiểu học, THCS, bởi nó không tốn kém về vật chất. - 16 -
14. Dạy học BĐTD dễ thực hiện, được nhiều GV đánh giá cao trong việc dạy học và bước đầu mang lại kết quả khả quan. Mặc khác đề tài này không chỉ áp dụng cho môn Toán mà còn áp dụng cho tất cả các môn học. Vì vậy sáng kiến kinh nghiệm này cũng có thể mở rộng toàn thành phố (Hồ Chí Minh) cho tất cả các môn học, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy lấy HS làm trung tâm nhắm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, mạnh dạn, của HS. 3/ NHỮNG KIẾN NGHỊ, ĐỀ XUẤT Đề nghị Phòng GD và ĐT huyện Củ Chi tiếp tục triển khai dự án và tăng cường tập huấn cho GV về đổi mới PPDH, phương pháp vận dụng BĐTD vào dạy học, dạy cách học cho HS. Đề nghị Phòng GD và ĐT huyện Củ Chi dành thời gian, kinh phí để tập huấn cách sử dụng và khuyến khích sử dụng phần mềm Mind manager để hỗ trợ cho PPDH bằng BĐTD. Phước Thạnh, ngày 03 tháng 10 năm 2014 Người viết Đỗ Minh Phong - 17 -