Sáng kiến kinh nghiệm Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN

Nội dung tóm tắt: Sáng kiến kinh nghiệm Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN

1. BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN 1. Lời giới thiệu Để đáp ứng nhu cầu phát triển của xã hội thì giáo dục không ngừng được đổi mới. Mục tiêu giáo dục của những năm học gần đây là đào tạo con người Việt Nam phát triển toán diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước. Trong giai đoạn hiện nay, chúng ta đang tích cực thực hiện đổi mới phương pháp dạy và học theo mô hình VNEN. Các Sở Giáo dục và Đào tạo; Phòng Giáo dục và Đào tạo đang thực hiện dạy thử nghiệm mô hình trường học mới cho một số trường trên Toàn quốc. Năm học 2013 - 2014 trường tôi được chọn dạy thử nghiệm theo mô hình trường học mới (VNEN). Bản thân tôi được trực tiếp giảng dạy lớp 2. Với tôi đây là năm thứ hai thực hiện đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học theo mô hình này nên ít nhiều vẫn còn gặp khó khăn bởi người giáo viên Tiểu học có vai trò vô cùng quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy và học, hình thành phương pháp tự học, hình thành nhân cách cho học sinh. Nhưng làm được điều đó không phải là dễ và đây là điều tôi luôn trăn trở trong quá trình thực hiện dạy học theo mô hình VNEN. Xuất phát từ nhận thức trên, là một giáo viên trực tiếp dạy lớp 2, bản thân tôi luôn nghiên cứu, tìm ra những phương pháp dạy học đạt hiệu quả góp phần đổi mới sự nghiệp giáo dục. Vì vậy tôi đã chọn sáng kiến kinh nghiệm “Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN” để nghiên cứu. 2. Tên sáng kiến: Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN. 3. Tác giả sáng kiến: - Họ và tên: Phan Thị Việt Hà - Địa chỉ tác giả sáng kiến: Giáo viên Trường Tiểu học Đống Đa, thành phố Vĩnh Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. 1
2. - Số điện thoại: 0978 532 055 - E-mail: phanthivietha.gvc1dongdavy@vinhphuc.edu.vn 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Trường Tiểu học Đống Đa, Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc 5. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Áp dụng vào dạy học ở các lớp theo mô hình trường học mới VNEN. 6. Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu: Tháng 9 năm 2016 7. Bản chất của sáng kiến 7.1. Nội dung của sáng kiến *Dạy học theo nhóm: Dạy học theo nhóm là hình thức giảng dạy đặt học sinh vào môi trường học tập tích cực, trong đó học sinh được tổ chức thành nhóm một cách thích hợp. Đối với cấp Tiểu học, việc rèn cho các em các kỹ năng học hợp tác nhóm là hết sức cần thiết, tạo điều kiện để các em có nhiều cơ hội giao lưu, học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ lẫn nhau, góp phần vào việc giáo dục toàn diện nhân cách cho học sinh. Giáo viên cần nhận thức đầy đủ một cách có hệ thống về quan điểm dạy học lấy học sinh làm trung tâm là đặt người học vào trung tâm của quá trình dạy học, tạo cơ hội tới mức tối đa để HS được tham gia tích cực vào quá trình học tập thông qua các hoạt động trên lớp. Đây cũng chính là cách học có hiệu quả nhất. Học qua các hình thức sau: Trải nghiệm: Học qua thực tế, học từ những kinh nghiệm thông qua việc làm và qua khám phá tìm tòi của các em. Giao tiếp: Thông qua trao đổi, tranh luận các em có thể chia sẻ cho nhau những gì mình biết được, học được và cách học của mình cho bạn bè: “Học thầy không tày học bạn”. Học qua tương tác: Chia sẻ với bạn bè những kinh nghiệm của mình và học kinh nghiệm từ bạn bè. 2
3. Rút kinh nghiệm: Sau những lần chưa hoàn thành đúng, các em cố gắng làm lại lần nữa. Từ những kinh nghiệm học tập đó, các em có thể áp dụng vào các tình huống khác. Trong thời gian học sinh làm việc, giáo viên cần phải đến hoặc đi xung quanh các nhóm để quan sát các hoạt động của nhóm, nếu có vấn đề gì thì kịp thời định hướng. Giáo viên có thể đặt câu hỏi câu hỏi gợi mở và trợ giúp cho nhóm, khen ngợi và động viên HS kịp thời. Dạy học theo nhóm cần nêu cao tính tự giác, tự quản, tự học, tự đánh giá, tự trọng, tự tin của học sinh. Học sinh được tập huấn làm nhóm trưởng, chủ động điều hành các hoạt động của nhóm. Các em đều được luân phiên nhau làm nhóm trưởng để rèn luyện các kĩ năng tư duy cũng như giao tiếp, đồng thời khích lệ thi đua giữa các nhóm, giúp các em tham gia tích cực vào quá trình chiếm lĩnh kiến thức. *Kỹ năng học theo nhóm: Kỹ năng giao tiếp, tương tác giữa trẻ với trẻ: Biết lắng nghe và trình bày ý kiến một cách rõ ràng; biết thừa nhận ý kiến của người khác; biết ngắt lời một cách hợp lí; biết phản đối một cách lịch sự và đáp lại lời phản đối; biết thuyết phục người khác và đáp lại sự thuyết phục. Kỹ năng tạo môi trường hợp tác: Đây là sự ảnh hưởng qua lại, sự gắn kết giữa các thành viên. Kỹ năng xây dựng niềm tin: Đây là kỹ năng tránh đi sự mặc cảm nhất là đối tượng học sinh có khó khăn về học tập. Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn: Kỹ năng này giúp học sinh tránh những từ ngữ dễ gây mất lòng nhau.Vì thế, trong thảo luận cần tránh những từ ngữ như đúng, sai mà cần thay vào đó những cụm từ như: thế này sẽ tốt hơn, tìm một giải pháp hợp lý hơn *Trình tự tiến hành dạy học theo nhóm: 3
4. Giáo viên nêu vấn đề: Giúp học sinh xác định đúng nhiệm vụ cần giải quyết. Chia nhóm: Từ việc nắm chắc nội dung, đối tượng học sinh trong lớp, đồ dùng dạy học mình có, giáo viên chọn cách chia nhóm sao cho phù hợp. Giao nhiệm vụ cho các nhóm: Yêu cầu học sinh thực hiện nhiệm vụ theo logo bài học Hướng dẫn các nhóm thực hiện nhiệm vụ: Nhóm học sinh Tiểu học nên chỉ từ 4 – 6 học sinh là tốt nhất. Các chức danh nhóm trưởng và thư kí cần luân phiên. Khi bắt đầu làm việc, nhóm trưởng phải phân công các thành viên trong nhóm, mỗi người một việc, sau đó cá nhân làm việc độc lập rồi từng em đưa ra ý kiến để thảo luận trong nhóm. Ý kiến thống nhất được ghi nhận để chuẩn bị trình bày trước lớp. Người trình bày cũng nên luân phiên để tạo điều kiện cho tất cả học sinh được rèn kĩ năng. Trong thời gian học sinh làm việc, giáo viên thường xuyên theo dõi để hướng dẫn, giúp đỡ các nhóm trao đổi thảo luận đúng yêu cầu bài học, tránh thảo luận tùy hứng dẫn đến nguy cơ đi chệch yêu cầu hoặc giáo viên gợi mở thêm nhằm mở rộng kiến thức cho các em. Tổ chức thảo luận chung: Trước khi cho đại diện nhóm trình bày, giáo viên cần nêu lại vấn đề để cả lớp tập trung lắng nghe. Phải rèn cho học sinh có thói quen lắng nghe và khuyến khích các em đưa ra nhận xét cụ thể hoặc ý kiến bổ sung cho nội dung nhóm bạn vừa trình bày. Cao hơn nữa là tập cho học sinh đặt vấn đề, nêu câu hỏi tạo tình huống phản biện. Nhận xét quá trình làm việc: Giáo viên cần dự kiến trước các hướng trả lời của học sinh để có thể xử lí tốt các kết luận.Việc nhận xét quá trình làm việc của nhóm cũng không nên qua loa, đại khái. Càng đưa ra nhận định cụ thể càng giúp học sinh tích lũy nhiều kinh nghiệm cho những lần làm việc sau. Cần khen ngợi những học sinh biết lắng nghe và đưa ra những câu hỏi thắc mắc phù hợp. 7.2. Khả năng áp dụng của sáng kiến 4
5. 7.2.1. Đối với học sinh * Cách tạo nhóm: Nhóm theo Nhóm theo số đếm Biểu tượng Nhóm tương trợ Nhóm cặp đôi CÁCH TẠO NHÓM Nhóm theo tên hình học Cách chia nhóm ngẫu nhiên từ một hoạt động tập thể Nhóm theo sở thích Nhóm theo màu sắc Nhóm theo biểu tượng: Biểu tượng có thể là các hình ảnh ngộ nghĩnh (đô- rê-mon, Pi-ca-chu, ) hay các con vật, cây cối, màu sắc Muốn chia lớp thành 7 nhóm thì bạn phải chuẩn bị 7 biểu tượng . Ví dụ: Lớp bạn có 35 học sinh, bạn muốn chia thành 7 nhóm theo biểu tượng là các loài hoa, bạn phải chuẩn bị các loài hoa như: Hoa hồng, hoa bưởi, hoa hướng dương, hoa phong lan, hoa nguyệt quế Mỗi loài hoa bạn phải có 5 biểu tượng. Ngoài ra bạn phải chuẩn bị 7 biểu tượng của 5 loài hoa trên có kích thước lớn hơn để đặt lên bàn cho mỗi nhóm. Sau khi phát biểu tượng cho học sinh chọn, HS nào có biểu tượng loài hoa nào sẽ về bàn có loài hoa đó. Tương tự như thế với biểu tượng là các con vật, các hình ảnh ngộ nghĩnh, 5
6. Chia nhóm theo tên các loài hoa Chia nhóm theo tên các con vật 6
7. Chia nhóm theo màu sắc Nhóm theo số đếm: Muốn chia lớp thành 10 nhóm thì điểm số từ 1 đến 3 rồi quay lại 1 3. Ví dụ lớp bạn có 30 học sinh, bạn muốn chia thành 10 nhóm thì yêu cầu học sinh đếm 1,2,3. Bạn yêu cầu những học sinh có số đếm là 1 thì về nhóm 1, những học sinh có số 2 về nhóm 2 Khi chuyển nhóm có thể cho học sinh vừa đi vừa hát hoặc vỗ tay Ưu điểm : Tốn ít thời gian, tạo cho học sinh có không khí học tập thoải mái, phong cách nhanh nhẹn, áp dụng được cho tất cả các môn học. Chia nhóm theo số đếm 3 7
8. Nhóm cặp đôi: Xếp 2 học sinh vào một cặp. Nhóm theo sở thích: Những học sinh có cùng sở thích ngồi cùng một nhóm. Những người cùng sở thích thì sự thống nhất sẽ cao hơn. Chia nhóm theo sở thích – HS lớp 2A6 (Lớp thực hiện thử nghiệm SKKN) 8
9. Nhóm tương trợ: Xếp những học sinh có trình độ và năng lực khác nhau vào một nhóm, để học sinh có thể hỗ trợ nhau. Nhóm tương trợ - Lớp 2A3 – Lớp thử nghiệm SKKN Nhóm tương trợ - Lớp 2A6 – Lớp thử nghiệm SKKN 9
10. Cách chia nhóm ngẫu nhiên từ một hoạt động tập thể: Trong quá trình dạy học, nếu tiết học nào đó mà học sinh nhàm chán, chúng ta có thể tổ chức cho học sinh một trò chơi. Từ trò chơi đó ta cũng có thể chia thành nhóm học tập mới. Ví dụ: Chơi trò chơi “Phá băng”. Cách làm như sau: Người quản trò hô: “đoàn kết - đoàn kết”. HS đáp “ kết mấy - kết mấy” ? Người quản trò hô: kết thành vòng tròn, từ đó ta chia nhóm tiếp. Giả sử lớp có 31 học sinh nhưng ta muốn chia lớp thành các nhóm thì ta hô: “đoàn kết đoàn kết”, “ kết mấy, kết mấy”? - “kết 3 - kết 7”. Sau khi nghe lệnh như vậy học sinh sẽ tự tìm bạn để tạo thành nhóm. Nếu số học sinh dư ra thì ta có thể bố trí các học sinh này vào một số nhóm thích hợp 10
11. * Vai trò và trách nhiệm của các thành viên trong nhóm. Nhóm trưởng  Thư kí  Báo cáo viên Vai trò và trách nhiệm của các thành viên trong nhóm. Thành viên Thành viên 1 3 Thành viên 2 Nhóm trưởng: Là một thành viên của nhóm giữ nhiệm vụ tổ chức, điều hành nhóm làm việc đồng thời cùng các thành viên trong nhóm trao đổi, đóng góp ý kiến về nhiệm vụ được giao. Thư kí: Cũng là một thành viên của nhóm giữ nhiệm vụ ghi chép, tổng hợp ý kiến, đồng thời cùng các thành viên trong nhóm trao đổi, đóng góp ý kiến về nhiệm vụ được giao của nhóm. Các thành viên: Trao đổi, đóng góp ý kiến về nhiệm vụ được giao. Tôn trọng sự tổ chức của nhóm trưởng, ghi chép trung thực ý kiến chung, báo cáo đầy đủ toàn bộ nội dung đã ghi chép, người nói phải có người nghe, tôn trọng ý kiến cá nhân, thiểu số phải tuân thủ theo đa số. Có nhận xét rút kinh nghiệm sau mỗi hoạt động Để hoạt động nhóm có hiệu quả ta cần phải có cơ cấu tổ chức chặt chẽ. Nhóm trưởng có trách nhiệm tổ chức, điều hành mọi hoạt động của nhóm, nhóm 11
12. trưởng do các thành viên trong nhóm bầu. Thư ký để ghi chép nội dung, diễn biến các cuộc họp, thảo luận của nhóm, thư ký có thể được thay đổi theo từng cuộc họp nhóm hoặc cố định từ đầu đến cuối. Nhóm phải quy định rõ trách nhiệm cụ thể của từng vị trí trong nhóm, xây dựng mối quan hệ gắn kết giữa các thành viên trong nhóm. Nhóm trưởng và các thành viên trong nhóm cần thay đổi thường xuyên tạo nên sự tự tin trong khi làm việc 7.2.2. Đối với giáo viên * Giáo viên cần làm gì khi học sinh học nhóm? a. Trong khi học sinh học nhóm, có hai việc giáo viên cần làm là: - Việc 1: GV ưu tiên quan sát những HS không thể tham gia vào việc học nhóm. Khi có tình huống này, GV cần tạo ra một mối liên hệ giữa những học sinh không thể tham gia hoạt động nhóm với những học sinh khác trong nhóm. Nếu học sinh không thể tham gia học nhóm 4 em thì ảnh hưởng tiêu cực của điều đó đến học sinh còn lớn hơn nhiều so với những hậu quả của việc không thể tham gia nghe giảng cả lớp. - Việc 2: Giáo viên cần quan sát bao quát hết các nhóm, quan sát đến từng học sinh và tác động giúp đỡ nếu thấy thật cần thiết. Nếu giáo viên hỗ trợ và thấy học sinh trong nhóm đã bắt đầu học thì giáo viên có thể để các em tự tiếp tục hoạt động nhóm. GV nên tránh can thiệp quá chi tiết hoặc không cần thiết. Trong khi học sinh hoạt động học tập trong nhóm, giáo viên không có thái độ thờ ơ, phó mặc hoặc làm việc riêng của mình. GV nắm bắt các “vấn đề” trong nhận thức của các học sinh để quyết định can thiệp, xử lý phù hợp và kịp thời. Sau khi học sinh thảo luận xong, cần để học sinh trình bày ý kiến tự do cá nhân (không đại diện). Nếu học sinh trả lời dễ dàng, giáo viên có thể đào sâu, phát triển nhận thức bằng cách liên kết ý kiến các nhóm/cá nhân học sinh. Hoặc nếu xuất hiện vấn đề 12
13. mới về nhận thức (liên quan bài học), giáo viên có thể yêu cầu học sinh tiếp tục giải quyết (rộng hơn, sâu hơn). Nếu nhận thức của học sinh chưa đảm bảo yêu cầu (sai, chưa sâu), giáo viên cần giao nhiệm vụ, câu hỏi mới hoặc quay trở lại phần HS chưa hiểu bài và để HS tiếp tục thảo luận. * Lưu ý: Trong hoạt động nhóm, việc học tập đa dạng và có chiều sâu sẽ xảy ra cùng một lúc, cho nên GV có thể không hiểu hết các ý kiến đa dạng của mỗi cá nhân HS. b. GV cần can thiệp đúng lúc và đúng cách - Khi học sinh bắt đầu hoạt động nhóm, giáo viên tránh việc đi sâu xuống các nhóm ngay lập tức mà nên đứng ở góc phía bên trên của lớp học gần cửa ra vào để quan sát học sinh. - Khi nhận thấy có học sinh không thể gia vào nhóm, giáo viên cần khuyến khích em đó trao đổi với các bạn trong nhóm. Giáo viên chờ cho đến khi em đó bắt đầu tham gia thì mới chuyển qua các nhóm khác. - Ngược lại, nếu giáo viên nhận thấy có một học sinh chiếm lĩnh cả nhóm hoặc giành hết cơ hội phát biểu ý kiến về mình thì giáo viên khéo léo mời các em khác cùng chia sẻ ý kiến - Nếu có một nhóm gặp khó khăn trong việc tìm ra câu trả lời, hoặc cách giải quyết nhiệm vụ được giao, giáo viên có thể tách nhóm đó ra và mỗi thành viên trong nhóm gia nhập một nhóm khác. - Giáo viên cũng can thiệp khi nhóm không có sự tiến triển, không có thành viên nào trong nhóm có thể trả lời câu hỏi, các thành viên gặp khó khăn trong việc giao tiếp với nhau, và có những thành viên thống trị nhóm ngăn cản sự đối thoại thực sự. - Giáo viên chú ý lắng nghe học sinh thảo luận trong nhóm để nhận biết những khó khăn của từng nhóm trước khi quyết định đưa ra câu hỏi hoặc gợi ý. - Giáo viên tránh giúp đỡ trực tiếp cho các nhóm. 13
14. 8. Những thông tin cần được bảo mật: Không 9. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến Để sáng kiến có thể thực hiện một cách hiệu quả, những điều kiện cần thiết cần có là: - Cần có sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Ban giám hiệu trong nhà trường. - Cần có sự phối kết hợp giữa giáo viên và học sinh. 10. Lợi ích thu được khi áp dụng sáng kiến 10.1. Đánh giá lợi ích thu được do áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tác giả Đối với bản thân tôi khi áp dụng sáng kiến này vào thực tế giảng dạy trên lớp học, tôi nhận thấy: Khi hoạt động mọi thành viên trong nhóm sẽ càng đồng lòng hướng tới mục tiêu và dốc sức cho thành công chung của tập thể khi họ cùng nhau xác định và vạch ra phương pháp đạt được chúng. Là thành viên của một nhóm, các em có cảm giác kiểm soát được cuộc sống của mình tốt hơn và không phải chịu đựng sự chuyên quyền của bất cứ người lãnh đạo nào. Khi các thành viên cùng góp sức giải quyết một vấn đề chung, các em học hỏi được cách xử lý mọi nhiệm vụ đơn giản hay khó khăn; các em có thể học hỏi từ những thành viên khác. Vì vậy quản lý theo nhóm là cách tốt nhất để phát huy hết năng lực của các thành viên. Hoạt động theo nhóm mang lại cơ hội cho các thành viên thoả mãn những nhu cầu về bản ngã, được đón nhận và thể hiện mọi tiềm năng của mình. Quản lý theo nhóm giúp phá vỡ bức tường ngăn cách, tạo sự cởi mở và thân thiện giữa các thành viên trong nhóm. Thông qua việc quản lý theo nhóm, các thành viên có thể học hỏi và vận dụng phong cách lãnh đạo từ các bạn của mình. Hoạt động theo nhóm giúp phát huy khả năng phối hợp những bộ óc sáng tạo, giúp các em đưa các quyết định đúng đắn. 14
15. Tóm lại: Qua việc áp dụng Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN ở trên đối với lớp 2A1, 2A3 trường Tiểu học Đống Đa và 2A6 trường Tiểu học Liên Minh trong học kỳ I và đến giữa học kỳ II năm học 2016 – 2017, tôi nhận thấy các em đều rất thích học tập theo các hình thức chia nhóm mà tôi đã áp dụng. Qua một số phiếu trắc nghiệm các em đều khẳng định: Thường xuyên được thay đổi các hình thức học nhóm sẽ giúp cho các em hứng thú học tập hơn; các em có nhiều cơ hội được giao lưu, chia sẻ, học tập kinh nghiệm với các bạn. 10.2. Đánh giá lợi ích thu được khi áp dụng sáng kiến theo ý kiến của tổ chức, cá nhân. Sau khi áp dụng sáng kiến “Kỹ năng tổ chức dạy học theo nhóm mô hình trường học mới VNEN” tôi đã được các bạn đồng nghiệp trong trường Tiểu học Đống Đa và các bạn trong trường Tiểu học Liên Minh đánh giá khả quan và có thể áp dụng rộng rãi trong việc giáo dục đạo đức cho học sinh Tiểu học trong nhà trường và thực tế qua việc khảo sát các lớp 2A1; 2A3; 2A6 đã chứng minh điều đó. Bảng so sánh Phiếu hỏi dành cho học sinh: * Trước khi áp dụng sáng kiến (Ngày 12 tháng 9 năm 2016) Ngồi học theo hình thức Ngồi học theo hình thức Lớp truyền thồng chia nhóm Thích Không thích Thích Không thích 2A1 20 16 16 20 2A3 25 11 20 16 2A6 30 12 35 7 * Sau khi áp dụng sáng kiến (Ngày 07 tháng 2 năm 2017) Ngồi học theo hình thức Ngồi học theo hình thức Lớp truyền thồng chia nhóm Thích Không thích Thích Không thích 2A1 0 36 36 0 2A3 0 36 36 0 2A6 0 42 42 0 15
16. 11. Danh sách những tổ chức, cá nhân đã tham gia áp dụng dùng thử hoặc áp dụng sáng kiến lần đầu Với sáng kiến Giáo dục đạo đức cho học sinh trong trường Tiểu học được trình bày ở trên đã được áp dụng ở các lớp như sau: TT Tên tổ chức/cá nhân Địa chỉ Phạm vi/lĩnh vực áp dụng sáng kiến 1 Học sinh lớp 2A1 Trường Tiểu học Đống Đa, Cả lớp Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc. 2 Học sinh lớp 2A3 Trường Tiểu học Đống Đa, Cả lớp Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc. 3 Học sinh lớp 2A6 Trường Tiểu học Liên Minh, Cả lớp Vĩnh Yên, Vĩnh Phúc. Đống Đa, ngày 17 tháng 2 năm 2017 Đống Đa, ngày 08 tháng 2 năm 2017 Thủ trưởng đơn vị Người viết sáng kiến Phan Thị Việt Hà 16