SKKN Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn Lớp 7

Nội dung tóm tắt: SKKN Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn Lớp 7

1. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 Câu 1 - Phiên âm: Nhật chiếu Hương Lô sinh tử yên - Dịch nghĩa: Mặt trời chiếu núi Hương Lô, sinh làn khói tía - Dịch thơ: Nắng rọi Hương Lô khói tía bay Chủ thể của hai động từ "chiếu" và "sinh" là mặt trời. Do đó, quan hệ giữa 2 vế câu là quan hệ nhân - quả. Nghĩa là mặt trời chiếu ánh nắng vào hơi nước trên đỉnh Hương Lô làm cho hơi nước biến thành màu tía. Tác giả đem đến cho nó một vẻ đẹp mới: vẻ đẹp dưới ánh nắng mặt trời. Câu thơ vẽ lên một cảnh tượng thiên nhiên kì vĩ vừa rực rỡ vừa huyền ảo. Bản dịch thơ bỏ mất từ "sinh" làm cho quan hệ nhân - quả này bị phá vỡ, chủ thể là khói tía. Cho nên cảnh tượng kì vĩ trên cũng bị giảm đi phần nhiều. Khi dạy thơ Đường luật không nên tích hợp một cách cứng nhắc vì sẽ làm mất đi tính chỉnh thể thống nhất của một văn bản nghệ thuật. Người thầy giáo phải tìm ra yếu tố đồng quy giữa ba phân môn để góp phần hình thành và rèn luyện tri thức và kỹ năng của phần môn Tập làm văn và Tiếng Việt. Khi dạy các văn bản thơ Đường luật viết bằng chữ Hán, tôi so sánh nguyên tác và bản dịch thơ, rất tự nhiên chúng tôi đã làm tốt việc tích hợp với từ Hán Việt và các yếu tố để cấu tạo nên từ Hán Việt. Ví dụ: Khi dạy văn bản ”Nam quốc sơn hà” và ”Tụng giá hoàn kinh sư” chúng tôi cho học sinh giải nghĩa một số từ như: đế, sơn hà, thiên thư, đoạt, cầm, hồ từ đó định hướng cho học sinh về từ Hán Việt, đơn vị cấu tạo, từ ghép và cách sử dụng từ Hán Việt. Tôi thiết nghĩ từ việc dạy văn bản theo yêu cầu mới là tích hợp, hé mở những vấn đề liên quan về Tiếng Việt và Làm văn là hết sức cần thiết. Tuy nhiên dạy tích hợp cũng không có gì mới lại song có chăng chỉ là người giáo viên nên biết cách tích hợp như thế nào, vào thời điểm nào, tích hợp cái gì để đạt hiệu quả cao của một giờ đọc – hiểu văn bản để đọng lại những kiến thức, những hiểu biết một cách hệ thống, một cách quan trọng. Ví dụ như trong bài ”Nam quốc sơn hà”, tác giả sử dụng cách biểu cảm trực tiếp với các từ ngữ: như hà, nghịch lỗ, nhữ đẳng, hành khan, thủ bạn, để chất vấn kẻ thù và thể hiện thái độ ngạc nhiên, căm giận lũ nghịch tắc tại sao lại làm trái lẽ tự nhiên với thái độ khinh miệt kẻ thù từ đó đưa ra lời cảnh báo bọn chúng đã từng trải qua cuộc chiến với Đại Việt và nhất định sữ tiếp tục thua trận với một thái độ dứt khoát. Tương tự như vậy, trong bài ”Phò giá về kinh”, Trần Quang Khải đã trực tiếp bộc lộ tính chất, cảm xúc của mình qua các từ ngữ: đoạt, sáo, Chương Dương, cầm, Hồ, Hàm Tử, thái bình, tu trí lực nhằm nổi bật những chiến thắng dồn dập của quân ta diễn ra sống động, mới mẻ, tươi nguyên; thể hiện sự hả hê, sung sướng, tự hào của người vừa làm nên chiến thắng và khát vọng xây dựng đất nước hòa bình, thịnh trị đồng thời là niềm tin về đất nước vững bền mãi mãi. Như vậy, qua hai văn bản: Sông núi nước Nam” và ”Phò giá về kinh”, học sinh sẽ nắm được phương thức biểu đạt chủ yếu là sự kết hợp chặt chẽ giữa biểu ý và biếu đạt, không khô khan mà hấp dẫn bởi tình cảm, cảm xúc. Cảm xúc mạnh mẽ, mượt mà kết hợp hài hòa sức mạnh của ý chí. Ngược lại, bài “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan lại gián tiếp bộc lộ tình cảm, 17/27
2. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 cảm xúc của mình qua một số hình ảnh thể hiện tình cảm, nỗi lòng thương nhớ gửi vào âm thanh “cuốc cuốc”, “gia gia” làn cho người đọc thấu hiểu tâm trạng buồn, cô đơn thấm vào cảnh chiều tà giữa trời, non nước mênh mông của Đèo Ngang. Thầy cô phải định hướng học sinh liên hệ với hai điển tích được chú giải sẵn trong sách giáo khoa để giúp các em cảm nhận sâu sắc hơn ý nghĩa của âm thanh (tiếng chim kêu bên đèo chính là tiếng lòng của kẻ thương nhớ nước nhà), phát hiện được vẻ đẹp của biện pháp chơi chữ đồng âm, phép tu từ nhân hóa trong việc biểu đạt ý tình của thi nhân.  Bên hệ thống chú giải từ Hán Việt, sách giáo khoa cũng lưu ý học sinh những từ ngữ tiếng Việt được dùng trong các bản dịch thơ. Loại chú giải này giúp học sinh hiểu và nắm rõ được ý nghĩa của những từ ngữ đặc biệt, có vai trò quan trọng trong việc thể hiện dụng ý nghệ thuật của tác giả. Ví dụ như chú giải Đôi khi, để đảm bảo luật thơ, dịch giả phải chọn lựa những từ ngữ khiến học sinh có phần khó hiểu. Những chú giải từ ngữ tiếng Việt loại này giúp các em phân tách rõ được từ loại, nắm được nội dung từ ngữ trong bản dịch. Từ đó, các em có thể nhập tâm cảm thụ văn bản. Ví dụ như trong “Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trường trông ra”, bản dịch có câu: “Mục đồng sáo vẳng trâu về hết”. Từ “sáo vẳng” dễ gây nhầm lẫn là tiếng chim sáo từ xa vẳng lại. Bởi vậy, sách giáo khoa chú thích rõ ở trang 76 như sau: (2) Mục đồng: trẻ chăn trâu, bò Sáo vẳng: tiếng sáo văng vẳng. Nhờ những chú giải này, học sinh được mở rộng vốn từ, nhất là những từ ngữ cổ nay không còn được dùng trong đời sống nữa. Ví dụ như cách vợ chồng xưng hô thuở trước dùng trong đoạn trích “Sau phút chia li” (bản dịch “Chinh phụ ngâm”) được chú thích ở trang 92 như sau: (1) Chàng: từ mà người phụ nữ xưa dùng để gọi chồng hoặc người yêu trẻ tuổi với ý thân thiết. (2) Thiếp: từ mà người phụ nữ xưa dùng để tự xưng với chồng hoặc với người đàn ông nói chung một cách khiêm nhường. Ở thời phong kiến, thiếp còn có nghĩa là vợ lẽ. III. THIẾT KẾ GIÁO ÁN THỬ NGHIỆM Nam quốc sơn hà – Phò giá về kinh A) Môc tiªu bµi häc: 1. Kiến thức: C¶m nhËn ®ưîc tinh thÇn ®éc lËp, khÝ ph¸ch hµo hïng kh¸t väng lín lao cña d©n téc trong hai bµi th¬: S«ng nói nưíc Nam vµ Phò gi¸ vÒ kinh. 2. Kỹ năng: Bưíc ®Çu t×m hiÓu vÒ hai bµi th¬: thÊt ng«n tø tuyÖt vµ ngò ng«n tø tuyÖt ®ường luËt. 3. Thái độ: Tự hào về dân tộc mình. B) ChuÈn bÞ - GV: so¹n gi¸o ¸n 18/27
3. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 - Häc sinh: so¹n bµi. C) Ho¹t ®éng d¹y- häc: 1. Ổn định tổ chức: 2. Kiểm tra bài cũ: ChÐp chÝnh x¸c bµi ca dao sè 1 trong "Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm" - Ph©n tÝch râ néi dung vµ nghÖ thuËt ch©m biÕm trong bµi. 3. Bài mới: GV giíi thiÖu: * Hai bµi th¬ ra ®êi trong giai ®o¹n lÞch sö d©n téc ®· tho¸t khái ¸ch ®« hé ngµn n¨m cña phong kiÕn phư¬ng B¾c ®ang trªn ®ưêng võa b¶o vÖ v÷ng ch¾c, võa cñng cè, x©y dùng mét quèc gia tù chñ rÊt hµo hïng, ®Æc biÖt lµ trong trưêng hîp cã ngo¹i x©m: + C¶ hai bµi th¬ ®Òu viÕt b»ng ch÷ H¸n. + Lµ ngưêi ViÖt Nam cã häc vÊn Ýt, nhiÒu ®Òu biÕt ®Õn 2 bµi th¬ nµy. * Th¬ trung ®¹i ViÖt Nam: + Thêi trung ®¹i, nưíc ta ®· cã nÒn th¬ phong phó hÊp dÉn. + Nh÷ng t¸c phÈm trong nÒn th¬ ®ã ®ưîc viÕt ra b»ng nhiÒu h×nh thøc, thÓ lo¹i. Ho¹t ®éng cña GV H® cña HS Yªu cÇu cÇn ®¹t A) Bµi: S«ng nói nưíc Nam (Nam quèc s¬n hµ) H§1: §äc vµ t×m hiÓu I. T×m hiÓu chung chung - HS ®äc 1. §äc - GV ®äc mÉu, hưíng dÉn phÇn phiªn ®äc: ©m - dÞch + Ph¸t ©m râ, nhÞp ng¾t nghÜa 2/2/3. - HS ®äc + Giäng m¹nh, døt kho¸t, phÇn dÞch dâng d¹c, g©y kh«ng khÝ th¬. trang nghiªm. ? C¸c em nghÜ g× trưíc bµi th¬ nµy? (®Þnh hưíng cho yªu cÇu tr¶ lêi) H§ 2: Hoµn c¶nh ra ®êi 2. Hoµn c¶nh ra ®êi cña bµi th¬ cña bµi th¬ - Chưa râ t¸c gi¶ bµi th¬. NhiÒu s¸ch ghi ? T¸c gi¶ cña bµi th¬? (dựa - Đại diện lµ lêi cña Lý Thưêng Kiệt nhng chưa ®ñ vào chú thích () trong nhóm 1 chøng cø. Sgk, trang 63) thuyết trình - Cã nhiÒu lêi kÓ vÒ sù ra ®êi cña bµi th¬ trong ®ã cã lêi kÓ: - Các nhóm + N¨m 1076, qu©n Tèng x©m lîc níc ta. ? H·y miªu t¶ ng¾n gän còn lại lắng Vua LÝ Nh©n T«ng sai Lý Thưêng KiÖt chiÕn th¾ng qu©n Tèng nghe, nhận ®em qu©n chÆn ®¸nh ë phßng tuyÕn 19/27
4. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 trªn s«ng Như NguyÖt- xét, bổ sung s«ng Như NguyÖt (1 khóc cña s«ng CÇu phßng tuyÕn s«ng CÇu? - Yªn Phong- B¾c Ninh ngµy nay) bçng mét ®ªm tõ trong ®Òn thê 2 anh em Trương Hèng, Trương H¸t cã tiÕng ng©m bµi th¬ nµy. 3. Chñ ®Ò ? §äc bµi th¬ em hiÓu - HS tr¶ lêi cá Bµi th¬ lµ lêi tuyªn ng«n ®éc lËp ®Çu ®ưîc néi dung vµ chñ ®Ò nhân tiªn cña d©n téc ta vÒ chñ quyÒn d©n téc. cña bµi th¬ lµ g×? 4. ThÓ th¬ ? H·y nhËn d¹ng bµi th¬ - HS tr¶ lêi cá - Sè c©u: 4 c©u vÒ sè c©u, sè ch÷, hiÖp nhân. + Sè tiÕng (ch÷): 7 tiÕng (ch÷) vÇn? (dựa vào chú thích + HiÖp vÇn: c©u 1, 2, 4 hiÖp vÇn ë ch÷ () trong Sgk, trang 63) cuèi. H§3: Ph©n tÝch II. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN: 1. S«ng nói nưíc Nam ®ưîc coi lµ b¶n ? ThÕ nµo lµ mét Tuyªn - HS tr¶ lêi. Tuyªn ng«n §éc lËp ®Çu tiªn (viÕt ng«n ®éc lËp? b»ng th¬): ? Néi dung tuyªn ng«n - HS tr¶ lêi. - Tuyªn ng«n ®éc lËp: lµ lêi tuyªn bè vÒ trong bµi th¬ ®ưîc bè côc chñ quyÒn cña ®Êt nưíc vµ kh¼ng ®Þnh như thÕ nµo? Bao gåm kh«ng mét thÕ lùc nµo ®ưîc x©m ph¹m. nh÷ng ý c¬ b¶n g×? - N«i dung bµi th¬: gåm 2 ý + ý1 (hai c©u ®Çu): nưíc Nam lµ cña ngưêi Nam ®iÒu ®ã ®· ®ưîc trêi ®Þnh s½n râ rµng. + ý 2 (hai c©u sau): kÎ thï kh«ng ®ưîc ? Gi¶i nghÜa tõ: Nam ®Õ? x©m ph¹m. X©m ph¹m th× thÕ nµo còng Em hiÓu "Vua Nam", - HS tr¶ lêi. chuèc ph¶i thÊt b¹i th¶m h¹i. "S¸ch trêi" như thÕ nµo? - Nam ®Õ: vua cña nưíc Nam. - HS tr¶ lêi. (dựa vào chú thích từ ngữ + S¸ch trêi (thiªn thư): ph©n ®Þnh râ trang 63, Sgk) rµng døt kho¸t. Lưu ý HS sự bình đẳng, - Häc sinh tr×nh bµy: ngang hàng giữa về vị trí (Bµi th¬ thiªn vÒ biÓu ý (nghÞ luËn, tr×nh địa lý (Nam – Bắc) và bµy ý kiÕn) bëi: bµi th¬ ®· trùc tiÕp nªu người đứng đầu quốc gia râ ý tưëng b¶o vÖ ®éc lËp, kiªn quyÕt (đế) chèng ngo¹i x©m. ? Bµi th¬ "S«ng nói nưíc Nhưng vÉn cã c¸ch biÓu c¶m riªng: Nam" cã h×nh thøc biÓu ý, - HS tr¶ lêi. c¶m xóc, th¸i ®é m·nh liÖt s¾t ®¸ ®· tån biÓu c¶m như thÕ nµo? t¹i b»ng c¸ch Èn vµo trong ý tưëng, thÓ hiÖn niÒm tù hµo d©n téc.) ? §äc bµi th¬ em cã suy 2. Ghi nhí SGK- T/65. nghÜ g×? NhËn xÐt giäng - §äc phÇn ghi nhí. 20/27
5. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 ®iÖu bµi th¬? - HS tr¶ lêi *Cñng cè: nÕu cã b¹n th¾c * Häc sinh tr×nh bµy phÇn chó thÝch 1- m¾c sao kh«ng nãi lµ SGK "Nam nh©n cư" (ngưêi nam ë) mµ l¹i nãi: "Nam ®Õ cư" (vua Nam ë) th× em gi¶i thÝch nh thÕ nµo? * Hưíng dÉn häc tËp: - Häc thuéc lßng bµi th¬. - HiÓu thÓ th¬, néi dung, gi¸ trÞ bµi th¬. B) Bµi: Phß gi¸ vÒ kinh (Tông gi¸ hoµn kinh sư) (TrÇn Quang Kh¶i) H§ 1: §äc vµ t×m hiÓu I. T×m hiÓu chung chung - HS đọc 1. §äc - Chó ý ng¾t nhÞp, giäng - HS tr¶ lêi. 2. T¸c gi¶, t¸c phÈm ®äc phÊn chÊn, c¶m xóc tù Đại diện - Trần Quang Kh¶i (1241- 1294) con hµo. nhóm 2 trai thø 3 cña vua TrÇn Th¸i T«ng. ? Gi¶i nghÜa: "Tông gi¸ thuyết trình ¤ng lµ mét vâ tưíng kiÖt xuÊt, cã hoµn kinh sư"? (dựa vào c«ng lín trong 2 cuéc kh¸ng chiÕn chú thích từ ngữ, trang 66, chèng M«ng- Nguyªn vµ lµ con ngưêi Sgk) Các nhóm cã nh÷ng vÇn th¬ s©u xa, lÝ thó. ? Giíi thiÖu vÒ t¸c gi¶ còn lại lắng - Bµi th¬: §ưîc «ng lµm lóc ®i ®ãn 2 TrÇn Quang Kh¶i? (dựa nghe, nhận vua TrÇn vÒ Th¨ng Long (sau chiÕn vào chú thích (), trang xét, bổ sung th¾ng Chư¬ng Dư¬ng, Hµm Tö vµ gi¶i 66, Sgk) phãng kinh ®« - 1285. ? Hoµn c¶nh s¸ng t¸c bµi + ThÓ th¬: Ngò ng«n tø tuyÖt ®ưêng luËt th¬? (dựa vào chú thích (4 c©u - 5 ch÷): (*), trang 66, Sgk) + C¸ch hiÖp vÇn tư¬ng tù như thÊt ng«n tø tuyÖt (c©u 2, 4) (Cuèi th¸ng 1- 1285, kho¶ng 5 v¹n qu©n Nguyªn do Tho¸t Hoan tæng chØ huy ? NhËn xÐt vÒ sè ch÷ trµn vµo x©m l¨ng §¹i ViÖt lÇn thø 2. trong 1 c©u? Vµ sè c©u Víi tinh thÇn ®oµn kÕt ®ång lßng giÕt trong bµi? C¸ch hiÖp vÇn? giÆc, tõ vua ®Õn d©n, tõ tưíng ®Õn qu©n ? Em h·y nh¾c l¹i vµi nÐt sÜ, cïng víi sù l·nh ®¹o tµi t×nh cña tíng vÒ chiÕn th¾ng Chư¬ng TrÇn Quèc TuÊn, qu©n ta ®· dån giÆc Dư¬ng- Hµm Tö- VÒ cuéc vµo thÕ bÞ ®éng, chê thêi c¬ ph¶n c«ng. kh¸ng chiÕn chèng qu©n - HS tr¶ lêi. 5/1285 TrÇn Hưng §¹o tiÕn qu©n ra M«ng- Nguyªn ®êi TrÇn? B¾c, më ®Çu cho cuéc tæng ph¶n c«ng 21/27
6. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 (dựa vào chú thích (), ®¸nh ®uæi qu©n x©m lưîc. ë nhiÒu n¬i, trang 67, Sgk) qu©n giÆc bÞ ®¸nh tan tµnh như T©y KÕt, (NhÊn m¹nh hµo khÝ chiÕn cöa Hµm Tö, bÕn Chư¬ng Dư¬ng. Nh©n th¾ng- hµo khÝ §«ng A ®µ th¾ng lîi, qu©n ta tiÕn vÒ gi¶i phãng (TrÇn)- ®· t¹o ra bµi th¬) Th¨ng Long, sau gÇn 2 th¸ng ph¶n c«ng, ? Qua bµi th¬ t¸c gi¶ ®· qu©n d©n nhµ TrÇn ®· ®¸nh b¹i hoµn ®Ò cao tinh thÇn vµ t×nh toµn 5 v¹n qu©n Nguyªn ) c¶m g× cña nh©n d©n? 3. Chñ ®Ò - GV chuyÓn ho¹t ®éng. Ca ngîi hµo khÝ chiÕn th¾ng giÆc ngo¹i x©m vµ thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu chuéng hoµ b×nh cña d©n téc. H§ 2: Ph©n tÝch. II. ĐỌC-HIỂU VĂN BẢN: ? Bµi th¬ cã mÊy ý lín? - HS tr¶ lêi. 1. Néi dung: 2 ý lín: Em cã suy nghÜ g× vÒ c¸ch - Hai c©u ®Çu: sù chiÕn th¾ng hµo hïng ®ưa tin th¾ng trËn kh«ng? cña d©n téc trong cuéc chèng qu©n (Chư¬ng Dư¬ng chiÕn M«ng - Nguyªn x©m lưîc. th¾ng sau, Hµm Tö chiÕn + Chư¬ng Dư¬ng cưíp gi¸o giÆc th¾ng trưíc ®ã kho¶ng 2 Hµm Tö b¾t qu©n thï th¸ng) §¶o trËt tù trưíc, sau cña 2 chiÕn th¾ng v× ®ang sèng trong kh«ng khÝ - HS tr¶ lêi. chiÕn th¾ng Chư¬ng Dư¬ng võa diÔn ra, kÕ ®ã míi sèng l¹i kh«ng khÝ chiÕn ? §äc 2 c©u sau, em hiÓu th¾ng Hµm Tö. g× vÒ mong muèn cña - HS tr¶ lêi. - Hai c©u sau: bµy tá kh¸t väng hoµ nh©n d©n sau khi th¾ng b×nh, lêi ®éng viªn x©y dùng, ph¸t triÓn giÆc? ®Êt nưíc trong hoµ b×nh vµ niÒm tin s¾t ? Bµi th¬ cã ý tưëng lín ®¸ vµo sù v÷ng bÒn mu«n ®êi cña ®Êt lao vµ râ rµng như thÕ nưíc. nhưng c¸ch diÔn ®¹t ý tưëng trong th¬ lµ thÕ nµo? 2. NghÖ thuËt ë ®©y, tÝnh chÊt biÓu c¶m Tư¬ng tù như bµi "S«ng nói nưíc Nam" ®· tån t¹i ë tr¹ng th¸i nµo? ®Òu diÔn ®¹t ý tëng theo kiÓu nãi ch¾c ? NhËn xÐt vÒ néi dung, nÞch, s¸ng râ, kh«ng h×nh ¶nh, kh«ng giäng ®iÖu bµi th¬? hoa v¨n, c¶m xóc tr÷ t×nh ư®îc nÐn kÝn trong ý tưëng. 3. Ghi nhớ: Häc sinh ®äc ghi nhí: SGK- T/63 H§3: Tæng kÕt III. Tæng kÕt - Gi¸o viªn yªu cÇu häc - (§¹i diÖn 1. Néi dung sinh th¶o luËn nhãm: So nhãm 1 + 2 - Hai bµi th¬ ®· thÓ hiÖn b¶n lÜnh, khÝ s¸nh hai bµi th¬ ®Ó t×m sù tr×nh bµy) ph¸ch cña d©n téc ta: 22/27
7. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 gièng nhau vÒ h×nh thøc + Bµi 1: nªu cao ch©n lÝ vÜnh viên, lín biÓu ý vµ biÓu c¶m? lao nhÊt, thiªng liªng nhÊt: níc ViÖt Nam lµ cña ngưêi ViÖt Nam kh«ng ai ®ưîc x©m ph¹m, x©m ph¹m sÏ thÊt b¹i. + ThÓ hiÖn khÝ thÕ chiÕn th¾ng ngo¹i x©m hµo hïng cña d©n téc vµ bµy tá kh¸t väng x©y dùng, ph¸t triÓn cuéc sèng trong hoµ b×nh, víi niÒm tin ®Êt nưíc bÒn v÷ng mu«n ®êi. - (§¹i diÖn 2. NghÖ thuËt nhãm 3+ 4 - C¶ hai bµi ®Òu diÔn ®¹t ý tưëng vµ tr×nh bµy) gièng nhau ë c¸ch nãi ch¾c nÞch, c« ®óc, trong ®ã ý tưëng vµ c¶m xóc hoµ lµm mét, c¶m xóc n»m trong ý tưëng. HĐ4: Củng cố: (Cã t¸c dông biÓu ®¹t ý tưëng: sèng - Cñng cè- LuyÖn tËp: trong hµo khÝ chiÕn th¾ng nhưng chóng + Theo em, c¸ch nãi gi¶n ta h·y nghÜ tíi th¸i b×nh mu«n ®êi. dÞ, c« ®óc cña bµi th¬ cã ChiÕn th¾ng qu©n thï lµ viÖc b¾t buéc t¸c dông g× trong viÖc thÓ chóng ta ph¶i lµm, nhưng x©y dùng nÒn hiÖn hµo khÝ chiÕn th¾ng th¸i b×nh ®ã míi lµ nhiÖm vô khã kh¨n vµ kh¸t väng th¸i b×nh cña l©u dµi ta ph¶i phÊn ®Êu.) d©n téc ta ë thêi ®¹i nhµ TrÇn? 4. Củng cố: GV hệ thống hoá lại kiến thức 5. HDHT: + Häc thuéc bµi th¬, hiÓu nghÜa nh÷ng tõ H¸n - ViÖt. + HiÓu th¬ tø tuyÖt ®ưêng luËt - T×m ®iÓm gièng nhau gi÷a hai bµi th¬ trªn? + So¹n: C«n S¬n ca - Buæi chiÒu đứng ở phủ Thiên Trường tr«ng ra. D. Rút kinh nghiệm: IV. BÀI HỌC KINH NGHIỆM 1. Kết quả áp dụng việc tiếp cận thơ trung đại từ góc độ chú thích, dẫn giải đối với học sinh khối 7: Năm học 2012 – 2013, tôi dạy lớp 7C (sĩ số lớp là 40 học sinh). Sau khi dạy xong phần thơ trung đại, tôi tiến hành kiểm tra 1 tiết. Nhìn chung, việc vận dụng của học sinh từ bài dạy vào thực tiễn chưa cao, số lượng bài đạt mức điểm từ trung bình đến trung bình khá còn nhiều, thậm chí còn có cả điểm dưới trung bình. 23/27
8. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 Năm học 2012 - 2013 Điểm 0.0 – 4.5 5.0 – 5.5 6.0 – 6.5 7.0 – 7.5 8.0 – 8.5 9.0- 10.0 SốHS 3 7.5% 20 50% 14 35% 3 7.5% 0 0% 0 0% Khi áp dụng việc giảng dạy thơ trung đại theo cách đổi mới đã nêu, sang năm học 2013 – 2014 và năm 2014 – 2015, kết quả bài kiểm tra 1 tiết với lớp 7B (sĩ số 42 học sinh) và lớp 7A2 (sĩ số 46) có đổi khác: Năm học 2013 – 2014 Điểm 0.0 – 4.5 5.0 – 5.5 6.0 – 6.5 7.0 – 7.5 8.0 – 8.5 9.0- 10.0 SốHS 1 2,5% 12 28,6% 18 42,8% 8 19% 3 7,1% 0 0% Năm học 2014 - 2015 Điểm 0.0 – 4.5 5.0 – 5.5 6.0 – 6.5 7.0 – 7.5 8.0 – 8.5 9.0- 10.0 SốHS 0 0% 5 10,8% 12 26% 12 26% 15 32,6% 2 4,6% 2. Như vậy, đÓ cã ®­îc mét giê d¹y- häc nãi chung vµ d¹y- häc vÒ t¸c phÈm th¬ trung đại cã hiÖu quả, bản thân tôi rút ra một số kinh nghiệm: - Với giáo viên: + Phải thật sự yêu nghề, có vốn kiến thức nhất định về văn học sử và có vốn từ Hán Việt sâu sắc. + Có ý thức tìm và hiểu đúng các tác phẩm thơ trung đại. + N¾m v÷ng c¸c chú giải trong sách giáo khoa và không ngừng tìm tòi, mở rộng tri thức về tác phẩm trung đại từ những gợi dẫn chú giải đó. - Với học sinh: + Học sinh phải say mê, hứng thú với môn học. 24/27
9. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 + Nên đọc trước tác phẩm ở nhà, tìm hiểu kỹ c¸c chú giải sẵn có. + Chủ động thu thập tài liệu về tác giả, tác phẩm để làm dày thêm vốn tri thức về văn bản văn học trung đại. + Tìm hiểu và trả lời những câu hỏi có trong sách giáo khoa. + Tích cực, chủ động, sáng tạo trong quá trình học: từ khâu chuẩn bị bài đến bước thuyết trình trước tập thể, biết thắc mắc trước những điều còn băn khoăn hay chưa biết, biết bổ sung những điều đã tìm hiểu được 25/27
10. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 PHẦN KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. KẾT LUẬN Tãm l¹i, ®Ó d¹y häc mét t¸c phÈm th¬ trung đại cã hiÖu qña kh«ng ph¶i lµ dÔ. H¬n n÷a, ®Ó xãa ®i t©m lÝ “ng¹i” häc th¬ trung đại cña häc sinh còng lµ mét vÊn ®Ò khiÕn rÊt nhiÒu giáo viên quan t©m. Tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i ®· rót ra ®­îc mét sè kinh nghiÖm, vµ qua ¸p dông ®· thu ®­îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. VËy t«i m¹nh d¹n ®­a ra ®Ò tµi này ®Ó c¸c ®ång nghiÖp cïng tham kh¶o. Tuy nhiªn, bài viết này kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù ®ãng gãp ý kiÕn cña b¹n bÌ ®ång nghiÖp còng nh­ Héi ®ång thÈm ®Þnh ®Ó ®Ò tµi ®­îc hoµn thiÖn h¬n vµ cã thÓ ¸p dông réng r·i. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 2. KHUYẾN NGHỊ Trong cơ chế dạy học văn hiện nay, chúng ta thấy đã xác định được một các cân đối toàn diện những mối liên hệ giữa ba chủ thể: nhà văn – nhà giáo – học sinh. Đó chính là cơ chế tối ưu của quá trình dạy – học một tác phẩm văn chương trong nhà trường. Học sinh trong cơ chế dạy học văn mới trở thành chủ thể của hoạt động nhận thức. Phải khẳng định dứt khoát như một nguyên tắc của dạy – học tác phẩm văn chương là: khi người học sinh còn đứng bên ngoài sự tiếp xúc với nhà văn thì cơ chế dạy – học văn chưa có và hiệu quả văn chương chưa đạt được. Ngày nay, giáo viên dạy văn tốn nhiều thời gian vào việc giải thích những từ cổ, từ khó, những điển tích, điển cố trong tác phẩm, hạn chế việc khai thác các giái trị nội dung, nghệ thuật tác phẩm. Nguyên nhân của tình trạng này là do công tác chú thích, dẫn giải văn bản chưa được thực hiện tốt nhất. Nếu như phần chú thích, dẫn giải văn bản chính xác, đầy đủ, cụ thể, rõ ràng thì sẽ giúp học sinh có thể hiểu được tác phẩm ngay trong quá trình tìm hiểu bài ở nhà. Từ đó, tình hình dạy – học văn học cổ trung đại sẽ đạt được những kết quả khả quan. Văn học cốt như những viên ngọc quý nhưng hiện tại đang bị lớp bụi thời gian làm cho mở dần đi. Nhiệm vụ của các nhà chú thích dẫn giải văn bản là phải gạt bỏ lớp bụi ấy đi, mài rũa làm sao cho những viên ngọc quý ấy ngày càng sáng rõ, lung linh hơn. Chú thích, dẫn giải văn bản yêu cầu phải chính xác, đòi hỏi các nhà soạn sách nghiên cứu vấn đề một cách kỹ lưỡng và nghiêm túc. Ở một góc độ nào đấy, chúng ta có thể nói chú thích, dẫn giải tác phẩm chính là thay mặt tác giả để trình bày những điều tác giả muốn nói, muốn gửi gắm trong tác phẩm của mình. Chú thích, dẫn giải văn bản yêu cầu phải đầy đủ. Các soạn giả sách giáo khoa phải đặt mình vào tâm thế của học sinh để làm việc. Phải chú thích dẫn giải trọn vẹn tất cả các phần “có tính vấn đề” trong tác phẩm. Mỗi chú giải không chỉ đóng vai trò cung cấp tri thức mà cần thiết, quan trọng hơn là phải đưa ra được các ý kiến có tính chất định hướng cho học sinh tìm hiểu tác phẩm. Cái khó ở đây, không phải ở chỗ tìm nghĩa các từ cổ, tìm xuất xứ các điển cố mà chủ yếu là ở chỗ phô diễn nội dng phong phú của hình tượng gợi 26/27
11. Hướng dẫn học sinh khai thác hiệu quả phần chú thích, dẫn giải trong các tiết dạy thơ trung đại môn Ngữ văn lớp 7 lên trong trí tưởng tượng của học sinh dưới những hình thức cụ thể. Vì vậy, người chú thích đòi hỏi phải có một sự mẫn cảm thể hội thấu đáo từng tình tiết của tác phẩm, phát hiện ra cái hay, cái đẹp mà hình tượng đã hấp dẫn chúng ta để rồi trong khí chú thích nói lên bấy nhiêu điều đó. Cần chú ý là chú thích tác phẩm không phải chỉ là chú thích ý nghĩa từng câu nói chung mà là chú thích cái ý nghĩa của từng chữ, từng câu của một tác phẩm cụ thể của riêng một tác giả cụ thể. Công việc này đòi hỏi người chú thích phải vươn lên mà nắm được ngôn ngữ của tác giả trong tác phẩm đó, để xem chúng đã tuân theo những nhiệm vụ nghệ thuật gì, những nguyên tắc lựa chọn nào của tác giả. Và như vậy cũng tức là phải nắm được ý nghĩa nội dung tư tưởng chứa đựng trong từng câu, từng chữ của tác phẩm. Chú thích, dẫn giải văn bản là một công việc khó khăn, phức tạp, cần phải có sự cộng tác của nhiều ngành, nhiều chuyên môn khác nhau: sử dụng nhuần nhuyễn các thao tác đối chiếu, so sánh giữa các nguồn tư liệu để đi đến một kết quả thỏa đáng. 27/27