SKKN Biện pháp chỉ đạo thực hiện dạy - Học theo phương pháp hoạt động nhóm

Nội dung tóm tắt: SKKN Biện pháp chỉ đạo thực hiện dạy - Học theo phương pháp hoạt động nhóm

1. ĐẶT VẤN ĐỀ Những năm qua ngành giáo dục nước ta có nhiều giải pháp nâng cao chất lượng nhằm đáp ứng mục tiêu mà Đảng đề ra: nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài. Tuy vậy vẫn chưa đáp ứng được mục tiêu mà Đảng ta đã chỉ ra. Nguyên nhân có nhiều, song vấn đề mấu chốt hiện nay vẫn là Phương pháp dạy học. Định hướng đổi mới giáo dục của Đảng được thể hiện trong luật giáo dục. Qua đó cho thấy việc đổi mới phương pháp dạy học không còn là vấn đề chung chung mà đã có định hướng rõ ràng, phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, năng lực tự học, tự nghiên cứu, cùng nhau thảo luận để làm sáng tỏ vấn đề đặt ra. Rèn kỹ năng, đem lại hứng thú học tập cho học sinh và khắc phục kiểu dạy lấy giáo viên làm trung tâm; Hạn chế tối đa lối dạy học: truyền đạt một chiều . . . Vậy phương pháp dạy học nào có thể xem là tối ưu để khi phối hợp cùng với các phương pháp truyền thống đáp ứng được các yêu cầu trên, góp phần mang lại hiệu quả cao nhất cho tiết học, theo hướng đôi mới? Câu trả lời thuyết phục nhất là cách dạy-học: tổ chức hoạt động nhóm. Vì nó có khả năng đáp ứng các tiêu chí xây dựng con người năng động, sáng tạo. Thực nghiệm đổi mới PPDH đã chứng tỏ hoạt động nhóm làm cho mỗi thành viên bộc lộ được suy nghĩ, hiểu biết, thái độ của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh, phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật, ý thức cộng đồng Hoạt động tập thể quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động, hiệu quả học tập sẽ tăng lên, xuất hiện nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ. Hoạt động nhóm đã và đang là PPDH mang lại hiệu quả cao được các nước tiên tiến trên thế giới đánh giá cao và áp dụng phổ biến, thành thạo trong trường học. Đối với họ, hiện nay tổ chức hoạt động nhóm đã trở thành một nhu cầu từ cả phía người dạy- người học. Nhưng thực tế ở trường phổ thông nói chung ở trường THCS 2 Sông Đốc nói riêng, việc áp dụng PPDH hoạt động nhóm còn lắm điều đáng bàn và vẫn còn mang hình thức đối phó, chưa mang lại hiệu quả như mong muốn. Vì lẽ đó, cho nên bản thân tôi ngay từ khi nhận nhiệm vụ tại trường THCS 2 Sông Đốc (tháng 9/2011) đã đề ra biện pháp chỉ đạo thực hiện có nề nếp việc dạy học theo phương pháp hoạt động nhóm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn cho học sinh. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1-Nghiên cứu hồ sơ, sổ sách của CBGV và HS, dự giờ dạy của giáo viên để thu thập thông tin:
2. Như chúng ta đã biết, cốt lõi của việc đổi mới PPDH ở trường THCS là giúp HS hướng tới việc học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Khi nghiên cứu về PPDH tích cực thì tổ chức hoạt động nhóm không những nó hoàn toàn có khả năng đó mà còn vượt trội hơn các phương pháp khác và bản thân nó còn tiềm ẩn một sức mạnh cực kỳ to lớn – có nhiều khả năng phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của người học. Cho nên sử dụng phương pháp tổ chức hoạt động nhóm trong tiết học không còn là vấn đề nên hay không nên, mà chúng ta phải làm sao để mọi giáo viên thực hiện một cách tự giác và học sinh chủ động hưởng ứng, đồng thời bàn cách vận dụng nó như thế nào cho có hiệu quả và tìm ra được nguyên nhân vì sao phần lớn GV-HS lại không thường xuyên sử dụng phương pháp ấy. Những hồ sơ, sổ sách mà tôi tiếp cận, nghiên cứu gồm: Sổ soạn bài của GV, hồ sơ kiểm tra chuyên đề và toàn diện, sổ gọi tên và ghi điểm hồ sơ tổ chuyên môn. Việc nghiên cứu hồ sơ sổ sách, dự giờ này nhằm tìm hiểu đánh giá về việc đổi mới PP dạy học mà đặc biệt là sử dụng phương pháp hoạt động nhóm từ đó có giải pháp làm chuyển biến nó. Qua thông tin tôi thấy: Ưu điểm: - Đa số GV có đầu tư trong soạn giáo án theo hướng tích cực, chủ động sáng tạo của HS; thể hiện ở việc vận dụng PP mới - sử dụng ĐDDH. Đảm bảo quy trình sư phạm. -100% HS có đầy đủ SGK, phần lớn ham học và làm theo sự hướng dẫn của GV. Tồn tại: - GV sử dụng ĐDDH chưa nhiều, chưa thường xuyên, chưa trở thành nề nếp. - Việc tổ chức hoạt động nhóm thường ở những tiết có người dự, còn những tiết khác thì rất ít, thậm chí theo cách truyền thụ một chiều. Nội dung chuẩn bị trước đó cho hoạt động nhóm thiếu chu đáo, lại không đồng đều thường tập trung phần lớn ở nhóm trưởng. - Mặc dù ở tổ chuyên môn có triển khai sự chỉ đạo của trường nhưng chưa có biện pháp cụ thể giúp đỡ từng cá nhân thực hiện hay tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc khi thực hiện. Việc tổng kết đáng giá việc thực hiện tổ chức hoạt động nhóm còn chung chung, thiếu mạnh dạn chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến. Do đó, chưa có bài học kinh nghiệm hữu hiệu. * Qua trao đổi, thăm dò CBGV: nổi lên một nguyên nhân khiến người dạy chưa thường xuyên sử dụng phương pháp hoạt động nhóm vì nó đòi hỏi công phu và tốn thời gian – kinh phí nhiều hơn; mặt khác ngay sau tiết học, người học có cảm
3. nhận tức thời về tính hiệu quả không cao hơn so với các phương pháp truyền thống. Họ chưa thấy được tác dụng tích cực, tính bền vững lâu dài của nó trong hoạt động nhận thức. Hơn nữa đây là việc đổi mới quan niệm, một thói quen trong dạy học cho nên sẽ gặp những khó khăn cả về nhận thức và hành động Bởi lẽ, đây là phương pháp mới, HS-GV không quen, còn bỡ ngỡ với cách học như thế. Đó là chưa nói tới những học sinh yếu, lười học làm mất trật tự, ồn ào, làm cho người dạy bực mình, chán nản. Thực tế có những tiết học khi đến phần hoạt động nhóm HS rất ồn. Điều này cũng dễ hiểu, vì các em HS yếu ít có khả năng và không ham thích tham gia giải quyết những nhiệm vụ nhóm phân công. Để khắc phục những hạn chế này tôi tác động bằng nhiều biện pháp, trong đó biện pháp không thể thiếu đó là phải tiến hành đồng bộ, kiên trì, thường xuyên trên cả chỉ đạo thực hiện về nội dung, quy trình trên tất cả đối tượng. Bởi vì, nếu để mỗi tổ chuyên môn, mỗi cá nhân GV làm theo cách riêng của mình thì không bao giờ có nền nếp và không bao giờ có hiệu quả cao. * Nhận thức của GV về tổ chức hoạt động nhóm chưa sâu, chưa nắm được cơ sở lý luận mang tính khoa học làm nền tảng khi áp dụng. Làm cho họ thiếu quyết tâm, thiếu kiên trì chịu khó trong việc làm. 2- Mở chuyên đề thảo luận về cách tổ chức hoạt động nhóm. - Trên tinh thần phát huy dân chủ, thẳng thắn xác định cho được thực trạng của việc dạy- học theo cách tổ chức hoạt động nhóm ở từng môn, từng lớp, từng đối tượng HS, cụ thể phải tìm được các câu trả lời sau: Vì sao tỷ lệ việc tổ chức hoạt động nhóm trong tổng các tiết học không cao? Khi tiến hành các hoạt động nhóm thường gặp những thuận lợi, khó khăn gì? Làm thế nào để hoạt động nhóm thực sự có hiệu quả? - Thông qua chuyên đề này, quán triệt và làm sáng tỏ lại một lần nữa nhận thức về định hướng đổi mới PPDH và tổ chức hoạt động nhóm trong tất cả CBGV, như: +Áp dụng những PP giáo dục hiện đại để bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng lực tự giải quyết vấn đề. Khắc phục lối truyền thụ một chiều. + Phù hợp đặc điểm từng lớp học, môn học; bồi dưỡng PP tự học, tự rèn kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại hứng thú học tập cho HS. -Đặc điểm của PPDH hoạt động nhóm và một số điểm cần lưu ý: Đòi hỏi sự cố gắng trí tuệ cao của mỗi HS trong quá trình tự giành lấy kiến thức mới. Trong học tập, không phải mọi tri thức, kỹ năng thái độ đều được hình thành bằng những hoạt động thuần tuý cá nhân. Lớp học là môi trường giao tiếp thầy – trò, trò- thầy, nhưng nổi lên mối quan hệ giao tiếp trò-trò, tạo nên mối quan hệ hợp tác giữa các cá nhân trong con đường đi tới những tri thức mới.
4. Thông qua hoạt động nhóm tìm tòi nghiên cứu, thảo luận, tranh luận trong tập thể, ý kiến của mỗi cá nhân được bộc lộ, qua đó người học được nâng mình lên một trình độ mới, bài học vận dụng được vốn hiểu biết và kinh nghiệm của mỗi cá nhân và cả lớp. Hoạt động nhóm sẽ làm cho từng thành viên được bộc lộ những suy nghĩ hiểu biết của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh phát triển tình bạn, ý thức tổ chức kỷ luật, tinh thần tương trợ, ý thức cộng đồng. Trong hoạt động nhóm, mục tiêu hoạt động là chung của toàn nhóm, nhưng mỗi cá nhân đều phải nổ lực không thể ỷ lại vào người khác, toàn nhóm phải phối hợp với nhau để cùng đạt mục tiêu chung. Kết quả làm việc của từng nhóm được trình bày thảo luận trước lớp sẽ tạo được không khí thi đua giữa các nhóm, đóng góp tích cực vào kết quả chung của bài học. Mô hình hợp tác trong XH đưa vào đời sống học đường có tác dụng chuẩn bị cho học sinh thích ứng với đời sống XH, trong đó mỗi người sống và làm việc theo sự phân công hợp tác với tập thể cộng đồng. Trong xu hướng toàn cầu hoá thì năng lực hợp tác thực sự trở thành mục tiêu đào tạo của giáo dục nhà trường. Việc tổ chức hoạt động nhóm phải chú ý đến trang thiết bị, ĐDDH nhất là bàn ghế học sinh. Cụ thể ở đơn vị trường THCS 2 Sông Đốc: bàn ghế HS là loại 2 chỗ ngồi đóng liền (không xoay được) nên việc phân công nhóm có thể là: 2-4-8 (hợp lý nhất là nhóm 4). 3- Chỉ đạo các tổ chuyên môn xây dựng - dạy minh họa chuyên đề Đối với môn : Toán, Ngữ văn, Tiếng Anh và Địa lý theo hướng sau (lần 1 cấp tổ để rút kinh nghiệm, bổ sung hoàn chỉnh, thực hiện lần 2 ở quy mô toàn trường: vào trung tuần tháng 10/2011. Sau đó tổ chức đánh giá rút kinh nghiệm cấp trường để có biện pháp áp dụng cho tất cả các môn học và thực hiện đại trà từ đầu tháng 11/2011. 3.1 Cấu trúc của chuyên đề: 3.1.1- Về cơ sở pháp lý: 3.1.2- Đặt vấn đề: (nêu cho được thực trạng của đối tượng và yêu cầu về nó) 3.1.3- Giải quyết vấn đề: (mỗi bộ môn đều có ví dụ minh hoạ cụ thể trong mỗi bước). Thống nhất theo quy trình gợi ý sau: Bước 1: Làm việc chung cả lớp: - Nêu vấn đề, xác định nhiệm vụ cho các nhóm. - Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm. Bước 2: Làm việc theo nhóm - Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập. - Trao đổi ý kiến, thảo luận trong nhóm.
5. - Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm. Bước 3: Thảo luận tổng kết trước toàn lớp (chú ý: kiểm tra hoạt động của nhóm) - Các nhóm lần lượt báo cáo kết quả. - Thảo luận chung. - Giáo viên tổng kết, đặt vấn đề tiếp theo. * Những vấn đề GV cần lưu ý: + Từ nhóm 4 em trở lên, phải cử 1 nhóm trưởng và 1 thư ký. + Trong thời gian đầu, GV hướng dẫn cụ thể cho các nhóm hoạt động. Nhận xét, điều chỉnh bổ sung cách làm của từng nhóm và rút kinh nghiệm. Chú ý động viên khích lệ. +Khi hoạt động nhóm, GV phải điều chỉnh tư thế ngồi cho các em để đảm bảo sự phát triển về thể chất khắc phục cách ngồi quay quẹo người về sau mà chân vẫn giữ như cũ. +Thường xuyên giúp đỡ HS yếu để các em cùng tham gia giải quyết nhiệm vụ của nhóm. + Chọn những vấn đề, bài tập thích hợp (không quá khó, cũng không quá dễ). + Đánh giá, động viên và tuyên dương kịp thời cá nhân, tập thể (chú ý HS yếu). 4- Chỉ đạo xây dựng kế hoạch và quy trình sinh hoạt tổ chuyên môn nhằm củng cố phương pháp hoạt động hóm ngay từ đội ngũ giáo viên. Thực tế đã khẳng định, sự thành công đều bắt nguồn từ khâu làm việc có kế hoạch (KH). Do vậy, ngay từ đầu năm học tôi đã chỉ đạo việc xây dựng KH với những mục tiêu, nội dung, chỉ tiêu, biện pháp cụ thể: Yêu cầu nội dung ngắn gọn bám sát nhiệm vụ năm học của Bộ, nhưng phải đảm bảo tính cân đối toàn diện; có mục tiêu rõ ràng và biện pháp khả thi; có phân công nhiệm vụ cụ thể; có thời gian khởi đầu và kết thúc. Bên cạnh việc chỉ đạo xây dựng KH theo tinh thần đổi mới chương trình GD phổ thông, áp dụng- tăng cường phương pháp dạy học tích cực, sử dụng ĐDDH; BGH còn xây dựng và chỉ đạo sinh hoạt chuyên môn hằng tuần bằng một Quy trình cụ thể, gồm 3 phần: Phần 1: Báo cáo 1 chuyên đề hay thao giảng- thực tập 1 tiết có gắn với một chuyên đề cụ thể. Phần 2: Họp, thảo luận rút kinh nghiệm nội dung phần 1, kể cả nội dung chuyên môn theo sự phân công cho các thành viên ở buổi sinh hoạt chuyên môn trước. Phải dành 2/3 thời lượng sinh hoạt cho việc đánh giá, rút kinh nghiệm tình hình thực hiện nhiệm vụ (chẳng hạn như xác định trước tổ mục tiêu, nội dung trọng tâm cần truyền đạt, tổ chức hoạt động nhóm, đổi mới PP giảng dạy, ĐDDH đối với tiết dạy cụ thể, để tập thể tổ tham gia- thống nhất và cả tổ cùng thực hiện). Ngoài ra
6. mỗi nhóm (môn) có trách nhiệm nghiên cứu trước bài dạy 2 tuần để nêu những vấn đề mà mình lúng túng khi thiết kế bài dạy và biện pháp khắc phục, làm sáng tỏ ý đồ của người viết sách. Sau trao đổi, trách nhiệm của nhóm trưởng (theo môn) phải phân tích đi đến thống nhất để khi dạy-học cùng có hướng đi chung. Nhờ việc chỉ đạo mang tính nền nếp- tập trung và phát huy tinh thần tập thể, tinh thần tự nghiên cứu - học tập, đào sâu suy nghĩ đó, cho nên trong thời gian qua các nội dung: Thực hiện quy chế chuyên môn, nền nếp soạn giảng, tổ chức hoạt động nhóm, đổi mới PPDH, sử dụng và tự làm ĐDDH, cải tiến công tác kiểm tra- đánh giá xếp loại học sinh được diễn ra một cách đồng bộ, thống nhất đạt được yêu cầu, đúng sự chỉ đạo của ngành. Sự chỉ đạo nề nếp, cụ thể trên đã thực sự có tác dụng trong việc giữ vững kỷ cương, nâng cao chất lượng GD toàn diện cho học sinh. Phần 3: Dựa vào kế hoạch chung và tình hình thực tế của tổ chuyên môn, của trường để cùng vạch ra những vấn đề cần tập trung giải quyết trong thời gian tới. KẾT THÚC VẤN ĐỀ I- Kết quả đạt được: Chất lượng dạy-học, kĩ năng-Thái độ có sự chuyển biến rõ rệt. 1.Chất lượng Học lực-Hạnh kiểm của học sinh qua 03 năm 2 mặt GD Học lực Hạnh kiểm Năm học Giỏi Khá TB Yếu Kém Tốt Khá TB Năm học:2010- 4,6 24,5 58,2 10,4 2,3 53,7 43,7 3,2 2011 Năm học:2011- 7,2 29,3 58,5 5,0 0 85,2 14,6 0,2 2012 Năm học:2012- 10,1 35,7 51,1 3,1 0 90,3 9,7 0 2013 (2010-2011 là năm học trước khi thực hiện chỉ đạo vận dụng SK-KN này. 2.Chất lượng giờ dạy của giáo viên (Kết quả xếp loại giờ dạy của đoàn thanh tra Phòng giáo dục – Đào tạo) Tổng số Kết quả Năm học tiết dự Giỏi % Khá % TB % 2011-2012 16 8 50,0 4 25,0 25,04 0
7. 2012-2013 16 14 87,5 2 22,5 0 0 3.Về kĩ năng-Thái độ -Trên 70% các tiết lên lớp, ở tất cả các môn học việc tổ chức hoạt động nhóm được chủ động diễn ra theo KH của người dạy. Hoạt động nhóm đều đảm bảo quy trình. Qua tổng kết đánh giá kể từ khi chỉ đạo đồng bộ PP tổ chức hoạt động nhóm rút ra kết luận như sau: + Các thao tác của thầy, trò thành thạo, đa số ham thích thể hiện ở việc thảo luận sôi nổi, mạnh dạn trình bày ý kiến của mình; biết tranh luận - chủ động chiếm lĩnh kiến thức mới, dưới sự tổ chức của GV. Sự lười biếng, không tham gia cùng nhóm để hoàn thành nhiệm vụ học tập, hay quậy phá đã được giảm thiểu nhiều. Cả thầy lẫn trò đều có sự chuẩn bị tốt cho tiết học, ý thức thái độ học tập rèn luyện của học sinh tiến bộ rõ rệt, mối quan hệ thầy-trò, trò-thầy ngày được gần gũi gắn bó hơn, các tiết học đều có hiệu quả cao. II- Bài học kinh nghiệm: - Nhận thức là một vấn đề mang tính quyết định đối với sự thành công của mỗi công việc. Mọi việc nếu người thực hiện chưa nắm bắt một cách đầy đủ về mục đích, ý nghĩa, tác dụng và cơ sở khoa học của nó thì người lãnh đạo phải tìm mọi cách làm cho họ có một nhận thức đúng đắn, đầy đủ. Trên cở sở đó, họ mới thấy được đâu là việc phải làm và đâu là việc nên tránh; từ đó có được niềm tin. Đồng thời trên tinh thần phát huy dân chủ của CBGV, người thủ trưởng phải xây dựng cho được một “cơ chế” để mọi thành viên tự giác thực hiện. Và chính việc làm này dần dần tạo một nền nếp, thói quen tốt. - Phải thường xuyên kiểm tra, qua kiểm tra phải có sơ-tổng kết; mặt khác không được xem nhẹ việc phúc tra. - Trong dạy – học cần tích cực đổi mới PP nhưng cần trú trọng thực hiện PP tổ chức hoạt động nhóm. III- Kiến nghị: PGD- ĐT cần cung cấp thêm các trang thiết bị phục vụ dạy học mà cơ sở không có khả năng tự làm hoặc mua sắm. Tổ chức chuyên đề về PP hoạt động nhóm trong toàn huyện. Trên đây là một số việc ở cơ sở trong thời gian qua và thực tế đã mang lại một số hiệu quả nhất định. Qua bài viết này rất mong quý lãnh đạo và đồng nghiệp góp ý để bản thân có thêm những kinh nghiệm quý báu về công tác quản lý chỉ đạo tốt hơn trong việc tổ chức dạy-học theo phương pháp hoạt động nhóm.