Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể - Sinh học 12

Nội dung tóm tắt: Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể - Sinh học 12

1. A. 35 cây quả đỏ : 1 cây quả vàng B. 11 cây quả đỏ : 1 cây quả vàng C. 17 cây quả đỏ : 1 cây quả vàng D. 5 cây quả đỏ : 1 cây quả vàng Câu 21: Ở 1 loài động vật giao phối, xét phép lai ♂Aa x ♀Aa. Giả sử trong quá trình giảm phân của cơ thể đực, có 20% số tế bào xảy ra hiện tượng cặp NST mang cặp gen Aa không phân li trong giảm phân II, các sự kiện khác diễn ra bình thường, cơ thể cái giảm phân bình thường. Theo lí thuyết sự kết hợp ngẫu nhiên giữa các loại giao tử đực và giao tử cái trong thụ tinh, có thể tạo ra tối đa bao nhiêu loại hợp tử có kiểu gen AAa chiếm tỉ lệ? A. 3,75% B. 7,5% C. 2,5% D. 1,5% Câu 22: Ở 1 loài động vật giao phối, xét phép lai ♂Aa x ♀Aa. Giả sử trong quá trình giảm phân của cơ thể đực, có 20% số tế bào xảy ra hiện tượng cặp NST mang cặp gen Aa không phân li trong giảm phân I, các sự kiện khác diễn ra bình thường, cơ thể cái giảm phân bình thường. Theo lí thuyết sự kết hợp ngẫu nhiên giữa các loại giao tử đực và giao tử cái trong thụ tinh, có thể tạo ra tối đa bao nhiêu loại hợp tử 2n+1 chiếm tỉ lệ? A. 10% B. 20% C. 5% D. 25% Câu 23: Ở 1 loài động vật giao phối, xét phép lai ♂Aa x ♀Aa. Giả sử trong quá trình giảm phân của cơ thể đực, có 30% số tế bào xảy ra hiện tượng cặp NST mang cặp gen Aa không phân li trong giảm phân I, quá trình giảm phân của cơ thể cái, có 15% số tế bào xảy ra hiện tượng cặp NST mang cặp gen Aa không phân li trong giảm phân II, các sự kiện khác diễn ra bình thường. Theo lí thuyết sự kết hợp ngẫu nhiên giữa các loại giao tử đực và giao tử cái trong thụ tinh, có thể tạo ra các loại hợp tử 2n +1 và 2n +2 lần lượt chiếm tỉ lệ? A. 18% và 1,125% B. 5,25% và 4,5% C. 14,25% và 1,125% D. 18% và 5,625% Câu 24: Trong trường hợp không xảy ra đột biến mới, các thể tứ bội giảm phân chỉ sinh ra loại giao tử 2n có khả năng thụ tinh bình thường. Xét các tổ hợp lai: (1) AAAa x AAAa (2) Aaaa x Aaaa (3) AAaa x AAAa (4) AAaa x Aaaa 17
2. Theo lí thuyết, những tổ hợp lai sẽ cho đời con có kiểu gen phân li theo tỉ lệ 1 : 2 : 1 là A. (1), (2). B. (1), (4). C. (1), (3). D. (2), (3). Câu 25: Ở cà chua, gen A quy định quả đỏ là trội hoàn toàn so với gen a quy định quả vàng, cây tứ bội giảm phân chỉ sinh ra loại giao tử 2n có khả năng thụ tinh bình thường. Xét các tổ hợp lai: (1) AAaa x AAaa (2) AAaa x Aaaa (3) AAaa x Aa (4) Aaaa x Aaaa (5) AAAa x aaaa (6) Aaaa x Aa Theo lí thuyết, những tổ hợp lai sẽ cho tỉ lệ kiểu hình ở đời con 11 quả đỏ : 1 quả vàng là A. (3), (5). B. (4), (5). C. (1), (6). D. (2), (3). * Đáp án Câu 1 B Câu 6 A Câu 11 D Câu 16 B Câu 21 C Câu 2 D Câu 7 A Câu 12 B Câu 17 C Câu 22 B Câu 3 A Câu 8 B Câu 13 C Câu 18 D Câu 23 A Câu 4 B Câu 9 B Câu 14 A Câu 19 B Câu 24 A Câu 5 C Câu 10 A Câu 15 D Câu 20 D Câu 25 D 18
3. Chương 3. KIỂM CHỨNG TÍNH CẤP THIẾT VÀ TÍNH KHẢ THI CỦA SÁNG KIẾN 3.1. Tính cấp thiết của sáng kiến “Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể” là tài liệu tham khảo bổ ích và cần thiết cho việc giảng dạy môn sinh 12. Để đạt được kết quả cao trong các kì thi với hình thức trắc nghiệm và cấu trúc đề thi như hiện nay cần phải có phương pháp giải bài tập thích hợp cho từng dạng bài tập tương ứng, đặc biệt là các câu bài tập phần đột biến nhiễm sắc thể. Vì vậy, nhiều em học sinh có thể giải thành thạo các bài trong sách giáo khoa, trong các đề thi hoặc bài tập nâng cao khi giáo viên yêu cầu trong tiết ôn tập. Từ đó các em giảm bớt sự e ngại khi học môn sinh đặc biệt là các bài tập sinh học, có nhiều em yêu thích và đam mê bộ môn hơn. 3.2. Tính khả thi của sáng kiến “Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể - sinh học 12 ” là tài liệu sát thực nên có thể sử dụng trong công tác giảng dạy của giáo viến, là tài liệu dùng để tự ôn tập, tự rèn luyện giải các bài tập về đột biến nhiễm sắc thể cho học sinh. Qua giảng dạy chương trình sinh học 12, tôi đã lựa chọn "Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể" vào tiết bài tập của chương I, và các buổi dạy cho học sinh ôn thi trung học phổ thông Quốc gia, tôi nhận thấy rằng khả năng tiếp thu và vận dụng kiến thức lý thuyết về nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể để giải bài tập về đột biến nhiễm sắc thể của học sinh đã mang lại những kết quả đáng mừng: + Số học sinh hiểu bài và vận dụng giải bài tập có hiệu quả tăng dần, thể hiện ở số lượng cũng như chất lượng của các lần kiểm tra, thi học kì, cũng như điểm thi của học sinh môn Sinh trong kì thi THPH Quốc gia + Đa số học sinh tỏ ra tự tin, hứng thú khi giải quyết các bài tập về đột biến nhiễm sắc thể sau khi được tiếp cận với nội dung, phương pháp giải bài tập được nêu trong sáng kiến. 19
4. + Học sinh được học một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể, qua đó học sinh đã lĩnh hội được nhiều kiến thức liên quan tới vật chất di truyền và các cơ chế di truyền ở cấp độ tế bào. Từ đó hiệu quả tiếp thu kiến thức và vận dụng kiến thức của học sinh ngày càng được nâng cao. Sự tiến bộ rõ thể hiện ở điểm kiểm tra 15 phút, 45 phút trên lớp (bài kiểm tra có tỉ lệ bài tập khá, giỏi nhiều), điểm thi học kì I, và thi THPT Quốc gia. Trong quá trình thực nghiệm trong năm học 2017 - 2018, tôi đã thực nghiệm ở 3 lớp (12A 1, 12A3 và 12A11), bằng 25 câu liên quan tới bài tập đột biến nhiễm sắc thể thu thập trong đề thi học kì I, đề thi thử trắc nghiệm của Sở giáo dục và đào tạo Bắc Ninh, đề thi đại học môn Sinh khối B từ năm 2007 đến năm 2014, đề thi THPT Quốc gia 2015, 2016, 2017 và một số câu hỏi khác, kết quả như sau - Học sinh đạt loại giỏi (làm đúng từ 20 câu trở lên) đạt 42,75% (chủ yếu là học sinh của lớp 12A1 và một số ở lớp 12A3, đấy là những lớp có số lượng học sinh có lực học tốt) - Học sinh đạt loại khá (làm đúng từ 17 đến 19 câu) đạt 44.21% - Học sinh đạt loại trung bình (làm đúng từ 10 đến 16 câu) đạt 11.59% - Học sinh đạt loại yếu (làm đúng dưới 10 câu) đạt 1,45% (chủ yếu là học sinh lớp12A11) Kết quả thu được là khá cao vì vậy có do nhiều học sinh lựa chọn bài thi tự nhiên (lý, hóa, sinh) để xét tốt nghiệp cũng như xét tuyển đại học trong kì thi THPT Quốc gia. 20
5. Phần 3. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ 1. Kết luận - Sáng kiến đã phân tích và đánh giá được những thuận lợi và khó khăn của việc vận dụng những kiến thức về nhiễm sắc thể và đột biến nhiễm sắc thể để giải các bài tập về đột biến nhiễm sắc thể. - Sáng kiến đã đưa ra một số giải pháp cụ thể trong việc giải bài tập về đột biến nhiễm sắc thể, đồng thời cũng phân loại được các dạng bài tập về đột biến nhiễm sắc thể. Song các dạng bài tập về đột biến nhiễm sắc thể nhiều và khó, nên trong sang kiến của mình tôi cũng chỉ đưa ra được 3 dạng bài tập về đột biến nhiễm sắc thể thường gặp trong chương trình sinh học 12, qua đó học sinh đã lĩnh hội được nhiều kiến thức liên quan tới vật chất di truyền và cơ chế di truyền ở cấp độ tế bào. Từ đó hiệu quả tiếp thu kiến thức và vận dụng kiến thức của học sinh ngày càng được nâng cao. - Sáng kiến đã đưa ra các số liệu cụ thể được kiểm chứng ở 3 lớp 12A 1, 12A3, 12A11 qua bài kiểm tra trắc nghiệm về bài tập về đột biếm nhiễm sắc thể, nhận thấy có khoảng 86,96% số học sinh ở 3 lớp trên đạt điểm khá giỏi. 2. Hiệu quả đem lại của sáng kiến và sức lan tỏa của nó trong cơ quan đơn vị, trong ngành Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể được áp dụng cho tất cả học sinh lớp 12, nhất là học sinh học khá, giỏi, học sinh có nguyện vọng chọn bài thi tự nhiên (lý, hóa, sinh) để xét tốt nghiệp cũng như xét tuyển đại học. Trong chương trình sinh học 12, bài tập đột biến nhiễm sắc thể nói chung và các bài tập di truyền và biến dị ở cấp độ tế bào nói riêng trong sinh học có vai trò quan trọng trong phát triển tư duy, suy luận khoa học cho học sinh, thể hiện mối tương quan giữa toán học và sinh học. Các bài tập đột biến nhiễm sắc thể được sử dụng nhiều trong các kỳ thi: học kỳ, thi học sinh giỏi tỉnh, thi THPT Quốc gia Vì vậy, việc trang bị kiến thức và các phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể cho học sinh là rất cần thiết 21
6. trong quá trình dạy học, giúp học sinh học tập chủ động phát huy tính tích cực, tự học và sáng tạo của học sinh. Một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể có thể sử dụng vào nhiều tình huống khác nhau trong dạy học sinh học 12: + Bài tập chương I của sinh hoc 12 + Ôn thi THPT Quốc gia + Bồi dưỡng học sinh giỏi Mặt khác, trong quá trình giảng dạy, việc sử dụng một số phương pháp giải bài tập đột biến nhiễm sắc thể vào dạy học sẽ tạo hứng thú trong giờ học, phát huy tính chủ động của học sinh sẽ giúp học sinh ghi nhớ bài nhanh hơn và tiết kiệm thời gian trong quá trình ôn tập và củng cố kiến thức. 3. Khuyến nghị Sinh học 12, đặc biệt là phần cơ chế di truyền và biến dị là một phần khó đối với học sinh. Nhưng chỉ có 1 tiết bài tập (bài tập chương I), do đó không thể đủ để giáo viên hướng dẫn các em hết những kỹ năng giải bài tập, nhất là đối với những học sinh yếu kém. Tôi đưa ra một số khuyến nghị sau: - Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo điều chỉnh lại khung chương trình Sinh học 12 phù hợp để có thể giúp học sinh học tập tốt hơn - Đối với Sở Giáo dục và Đào tạo chỉ đạo sát sao hơn nữa các trường THPT đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn để các giáo viên có điểu kiện trao đổi các bài tập khó nâng cao trình độ chuyên môn. - Bài viết chắc không tránh khỏi những thiếu sót, kính mong quý đồng nghiệp góp ý để tôi hoàn thiện hơn. 22
7. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 Nguyễn Thành Đạt (2009), Sách giáo khoa sinh học 12, NXB Giáo dục 2 Trịnh Đình Đạt, Nguyễn Như Hiền, Chu Văn Mẫn, Vũ Trung Tạng (2008), Bài tập sinh học 12 NXB Giáo dục 3 Nguyễn Mạnh Hùng ( 2009), Luyện giải bài tập Di truyền và biến dị qua các đề thi NXB Giáo dục 4 Đặng Hữu Lanh, Trần Ngọc Danh, Mai Sỹ Tuấn ( 2010), Sách bài tập Sinh học 12 NXB Giáo dục 5 Vũ Đức Lưu ( 2009), Sách Giáo khoa sinh học Nxb Giáo dục 6 Vũ Đức Lưu ( 2010), Luyện tập và tự kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức – kĩ năng sinh học Nxb Giáo dục 7 Huỳnh Quốc Thành ( 2009), Hướng dẫn giải nhanh bài tập trọng tâm sinh học 12 NXB Đại học Quốc gia Hà Nội 8 Đề thị tuyển sinh Cao đẳng – Đại học các năm từ 2007 đến 2014 - Bộ GD&ĐT 9 Đề thi THPT Quốc gia năm 2015, 2016, 2017 của bộ GD & ĐT 23