Sáng kiến kinh nghiệm Một vài cách thức nhằm khơi gợi hứng thú học văn học dân gian cho học sinh

Nội dung tóm tắt: Sáng kiến kinh nghiệm Một vài cách thức nhằm khơi gợi hứng thú học văn học dân gian cho học sinh

1. hiểu sâu hơn về tác phẩm, về nền văn hóa dân tộc. Từ đó giáo viên giáo dục cho học sinh tinh thần tự hào, ý thức giữ gìn văn hóa dân tộc. Ví dụ : Khi dạy tác phẩm “ Chiến thắng Mtao M xây ” giáo viên cho học sinh tìm hiểu về văn hóa tây nguyên để hiểu tác phẩm : Sở dĩ sau hôn nhân Đam Săn phải về nhà vợ ở vì sử thi ra đời trong chế độ mẫu hệ, trong gia đình mẫu hệ, người phụ nữ là trụ cột gia đình nên người đàn ông phải về nhà vợ. Hai chị em H Nhị và HBHị thuộc dòng dõi tù trưởng nên Đam Săn sau khi lấy vợ kế thừa quyền lực của gia đình vợ và trở thành tù trưởng. Trong đoạn trích có cảnh sau chiến thắng Đăm Săn kêu gọi tôi tớ nô lệ của MTao Mxây đi theo mình và mọi người đều đồng ý đi theo Đăm Săn, họ coi Đăm Săn là tù trưởng của mình, chứ không phải là cảnh đầu rơi máu chảy ,căm hận phản kháng. Điều này rất khó hiểu đối với học sinh cho nên khi giảng giáo viên phải lấy quan niệm thời đại lịch sử để lý giải : Thời đại sử thi là thời đại chiến tranh liên miên nên mỗi cộng đồng người muốn tồn tại và phát triển thì phải có một người tù trưởng tài giỏi đứng đầu. Người anh hùng này sẽ bảo vệ cộng đồng trước sự tấn công của những cộng đồng dân cư khác, vì thế mà mọi người vui vẻ mang của cải đi theo Đăm Săn, coi Đăm Săn là tù trưởng của mình. Phần ăn mừng chiến thắng là chi tiết đậm nét văn hóa Tây Nguyên. Người Tây Nguyên tin vào ông trời, lễ hội của người Tây Nguyên gồm 2 phần khác nhau: phần nghi lễ thiêng liêng dành cho thần linh đất trời. Phần hội dành cho con người. Cho nên mở đầu cảnh ăn mừng chiến thắng, Đăm Săn kêu gọi mọi người chuẩn bị trâu, bò, lợn, dê, để tế thần linh, cảm tạ thần linh đã phù hộ cho chàng. Và chi tiết cồng, chiêng, chũm chọe, được lập đi lập lại. Cồng chiêng không chỉ dùng để tế lễ thần linh trong ngày hội mà còn thể hiện sự giàu có và hùng mạnh. Cộng đồng nào nhiều cồng chiêng thì cộng đồng đó hùng mạnh, giàu có. Giàn cồng chiêng nhà Đăm Săn theo văn hóa Tây Nguyên là biểu hiện cho sự giàu có của một cộng đồng đang trên đà lớn mạnh . Hay khi dạy bài “ An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thủy” ở phần tiểu dẫn giáo viên thường khai thác một số chi tiết có liên quan đến văn hóa để giúp 10
2. học sinh hiểu tác phẩm. Như chi tiết Thành Cổ Loa ở Đông Anh. Truyền thuyết kể rằng thành Cổ Loa xưa đắp tới đâu lở tới đó. Chi tiết này được lý giải bằng kỹ thuật xây thành ngày xưa thấp kém , đất lại nhũn nên thành bị lở. Chi tiết vua lập đàn trai giới cầu đảo bách thần cũng là chi tiết liên quan đến tín ngưỡng của người Việt cổ. Người Việt tin tưởng vào thần linh, mỗi khi gặp khó khăn không giải quyết được là lập đàn cúng lễ để cầu xin sự giúp đỡ. Chi tiết quần thể di tích lịch sử Cổ Loa – Huyện Đông Anh – Hà Nội nơi đây thờ An Dương Vương và am thờ Công chúa Mị Châu cũng là chi tiết có liên quan đến tín ngưỡng truyền thống của dân tộc: Tín ngưỡng thờ người anh hùng dân tộc. Đây là nét đẹp trong văn hóa ứng sử của người Việt, là thái độ thành kính, lòng biết ơn sâu sắc với những người anh hùng dân tộc. Trong truyện Tấm Cám có chi tiết ông Bụt. Khi dạy chi tiết này giáo viên giúp học sinh thấy ông Bụt trong văn hóa của người Việt được coi nhưng một vị cứu tinh, là người cầm cán cân công lý, khi cần là xuất hiện giúp đỡ những người gặp khó khăn bị áp bức bóc lột, đem lại niềm tin và cuộc sống cho con người. Chi tiết miếng trầu têm cánh phượng giúp nhà Vua nhận ra Tấm đón Tấm về cung. Đây là chi tiết liên quan đến tập tục ăn trầu của người Việt. Miếng trầu không chỉ dùng trong sinh hoạt mà còn trong cúng lễ ( Tấm hái cau cúng cha bị dì ghẻ chặt câu cau). Từ chi tiết miếng trầu học sinh sẽ nhận thấy Tấm là cô gái hiền lành hiếu thảo với cha mẹ, cô gái khéo léo đây là những lý do vì sao cô Tấm lại có sức sống lâu bền trong đời sống tinh thần của con người Việt Nam. 4. Cách thức chuyển thể văn bản Chuyển thể văn bản là cách mở rộng đào sâu hơn hiểu biết và tình cảm của học sinh về tác phẩm, đồng thời cũng để hình thành và phát triển năng lực văn nghệ, tình cảm thẩm mỹ nói chung cho học sinh. Các hình thức có thể sử dụng như: Ngâm, hát nếu là ca dao, đóng vai nếu là các tác phẩm truyện. Đây là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành để trình bày các suy nghĩ cảm nhận và ứng sử theo một vai nhất định. Học sinh có thể vào vai một nhân vật kể lại câu chuyện đã học hoặc chuyển thể thành văn bản kịch. Yêu cầu khi đóng vai: Tình huống 11
3. đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, chủ đề giáo dục, phù hợp với lứa tuổi, điều kiện hoàn cảnh lớp học. Dành thời gian hợp lý để các nhóm chuẩn bị đóng vai. Nên có hóa trang đơn giản để tăng tính hấp hẫn. Ví dụ : Khi học ca dao giáo viên có thể cho học sinh của mình hát ru, hoặc hát những bài ca dao quen thuộc điệu cò lả ( Bắc bộ ) Lý cây bông ( Nam bộ) Lý cây đa Khi học truyện “Tấm Cám”, “An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thủy”, đoạn trích “chiến thắng MTao Mxây” cho học sinh đóng một đoạn trong tác phẩm. Hình thức chuyển thể văn bản có thể sử dụng ngay trong tiết học nếu là những bài hát, còn đóng vai dùng trong các buổi sinh hoạt chuyên môn. 5. Đổi mới kiểm tra đánh giá học sinh Đổi mới kiểm tra đánh giá giúp giáo viên nhận rõ trình độ học tập học sinh để điều chỉnh phương pháp dạy học. Cách thức kiểm tra đánh giá cũng là để tạo hứng thú học tập cho học sinh. Trước khi ĐMKTĐG Sau khi ĐMKTĐG - Chưa phát huy được khả - Được kiểm tra đủ bốn mức : năng thực hành sáng tạo nhận biết, thông hiểu, vận Học sinh dụng thấp, vận dụng cao. - Có cơ hội phát huy năng lực viết văn - Đánh giá học sinh còn cảm - Kiểm tra chính xác trình độ tính, thang điểm thiếu cụ thể học sinh, cho điểm công bằng, Giáo viên chính xác, dễ phát huy tiêu cực phát hiện học sinh giỏi, ngăn chặn được tiêu cực - Chưa đánh giá đúng trình độ - Đánh giá đúng trình độ học học sinh, chưa công bằng sinh Kết quả - Đảm bảo công bằng giữa các học sinh Ví dụ : học bài truyện An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thủy Trước kia giáo viên ra đề : Cảm nhận nhân vật An Dương Vương, hay nhân vật Mị Châu – Trọng Thủy. 12
4. Với đề bài này rõ ràng học sinh có thể học thuộc những bài văn mẫu, hay như một cái máy cảm thụ lại bài giảng của giáo viên. Giáo viên không đánh giá chính xác được học sinh, còn học sinh thụ động. Đổi mới kiểm tra đánh giá giáo viên có thể ra các dạng đề bài khác như : - Về nhân vật An Dương Vương trong tác phẩm “ Truyện An Dương Vương và Mị Châu Trọng Thủy” có ý kiến cho rằng “An Dương Vương là vị Vua anh minh đức độ, người đã xây dựng lên nhà nước Âu Lạc lẫy lừng trong lịch sử ”. Lại có ý kiến cho rằng “ An Dương Vương quá chủ quan lơ là mất cảnh giác dẫn đến nước Âu Lạc bị diệt vong”. Nêu ý kiến của anh chị. - Theo anh, chị An Dương Vương là người có công hay có tội ? - Theo anh, chị Mị Châu đáng thương hay đáng giận ? - Theo anh, chị Trọng Thủy là nạn nhân hay thủ phạm ? Rõ ràng với cách hỏi như thế này học sinh không thể như một cái máy viết ra toàn bộ những hiểu biết của mình về nhân vật mà phải hiểu, cảm nhận, tư duy để bày tỏ quan điểm của mình về nhân vật. Với hình thức kiểm tra đánh giá mới học sinh sẽ có hứng thú hơn trong tiếp nhận văn bản và trong học tập. III.Hiệu quả do sáng kiến đem lại. Cùng với các môn học khác, môn Ngữ văn đã góp phần không nhỏ vào công tác giáo dục đào tạo, tạo nên một thế hệ tương lai năng động sáng tạo có tri thức, có đạo đức. Tất cả các thầy cô giáo bằng lương tâm nghề nghiệp, và trách nhiệm của mình đang ngày đêm tìm tòi sáng tạo ra các phương pháp dạy học nhằm phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh để bài giảng của mình đạt hiệu quả cao, khơi gợi được hứng thú học tập của các em. Song chúng ta đều biết hiệu quả tác động của một bài văn, một tác phẩm văn chương đến với mỗi học sinh không phải lúc nào cũng có thể được đo lường ngay tức khắc. Tác động của văn chương có khi tức khắc, nhưng thường phải có thời gian suy ngẫm thấm nhuần, có khi càng về sau lại càng sâu sắc bất ngờ. Trên đây là một vài cách thức của tôi khi dạy chuyên đề “Văn học dân gian” mà tôi đã áp dụng linh hoạt trong từng bài giảng của mình. Không phải bài giảng nào tôi cũng áp dụng toàn bộ những cách 13
5. thức trên. Tùy vào nội dung của mỗi bài, tùy vào điều kiện của mỗi lớp mà tôi áp dụng những cách thức phù hợp. Tôi nhận thấy khi đưa vào bài giảng của mình những cách thức này học sinh rất hứng thú, say mê và tiếp nhận bài một cách nhẹ nhàng không gò bó, khiên cưỡng, thậm chí nhiều học sinh còn tỏ ra yêu thích văn học dân gian, văn hóa dân gian. Vận dụng cách thức dạy học như trên khi dạy chuyên đề “Văn học dân gian”, tôi đã đạt được kết quả tốt hơn hẳn so với cách thức dạy truyền thống trước đây. Cụ thể: 1. Về tri thức: - Giúp học sinh hiểu hết được cái hay cái đẹp của tác phẩm văn học dân gian - Cảm nhận được tình cảm và tâm hồn của người lao động xưa trong từng tác phẩm - Hiểu thêm về truyền thống văn hóa dân tộc 2. Về kỹ năng: - Phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh trong giờ học, giúp giờ học thêm sinh động - Thêm hứng thú với văn học dân gian, không còn cảm thấy ngại và sợ học môn học này - Rèn luyện được năng lực cảm thụ văn học dân gian và các kỹ năng sống 3. Kết quả kiểm tra đánh giá Năm học Lớp 7-10 điểm 5-<7 điểm 1-<5 điểm 2013 – 2014 10D3 30,2% 55,7% 14,1% 2014 – 2015 10B4 55,9% 38,5% 5,6% 10A2 48,3% 45,9% 7,8% 10A6 47,5% 44,6% 7,9% IV. Cam kết không sao chép hoặc vi phạm bản quyền Tôi xin cam kết sáng kiến này không sao chép và vi phạm bản quyền CƠ QUAN ĐƠN VỊ TÁC GIẢ SÁNG KIẾN ÁP DỤNG SÁNG KIẾN Sở GD&ĐT 14