SKKN Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

Nội dung tóm tắt: SKKN Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

1. thác, sử dụng và phát huy sử dụng tối đa tác dụng của các phương tiện dạy học hiện đại của nhà trường; giúp các em biết phát huy năng lực tự chủ và sự hợp tác trong giải quyết các vấn đề, có những trải nghiệm quý báu, đáng nhớ, đặc biệt phát huy được năng lực của mình; HS có sự hứng thú thực sự với bài học. Đặc biệt, HS có ý thức giữ gìn, trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. Đây chính là mục đích cao nhất của đề tài mà chúng tôi muốn hướng đến trong quá trình dạy học Ngữ văn ở trường THPT 3.2. Ý nghĩa của đề tài. Với đề tài này, khi thực hiện các phương pháp dạy học đã nêu, GV sẽ phát huy tối đã năng lực chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm và những tích lũy về đổi mới phương pháp giảng dạy. Chúng tôi tin rằng sẽ cung cấp không ít những thông tin quan trọng về đặc điểm của loại văn bản trữ tình giàu chất văn hóa và cách dạy học gắn với giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa dân tộc. Với học sinh, ý thức giữ gìn, trân quý di sản văn hóa dân tộc ở các em được nâng lên một cách rõ rệt. Bên cạnh đó, các em được phát huy tối đa các năng lực của bản thân; thấy hứng thú với bài học, biết đưa văn chương trở về với đời sống, biết hướng tới các giá trị tốt đẹp trong cuộc sống. 3.3. Phạm vi áp dụng. SKKN là kết quả tích lũy kinh nghiệm chuyên môn của bản thân trong nhiều năm giảng dạy, đồng thời đang được Ban giám hiệu nhà trường, các đồng nghiệp ủng hộ áp dụng trong trường học. Quá trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm tại các trường THPT Quỳnh Lưu 3, THPT Quỳnh Lưu 2 và trường THPT Nguyễn Đức Mậu. Quá trình thực nghiệm đã đưa lại những kết quả nhất định. Từ kết quả thực nghiệm, với tính thực tiễn, tính ứng dụng và tính hiệu quả, chúng tôi khẳng định những giải pháp đưa ra trong đề tài có thể áp dụng dễ dàng trong việc tổ chức dạy văn bản Bài ca ngất ngưởng trong chương trình Ngữ văn 11 tại các trường THPT hiện nay. Các giải pháp chúng tôi đề xuất đáp ứng được yêu cầu đối với mục tiêu đổi mới phương pháp giảng dạy và mục tiêu giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cho HS trong giai đoạn hiện nay. 3.4. Kiến nghị, đề xuất - Đối với giáo viên: Với bộ môn Ngữ văn ở bậc THPT, việc vận dụng dạy học gắn với giáo dục ý thức giữ gìn DSVH dân tộc cho HS không chỉ với văn bản Bài ca ngất ngưởng của NCT mà cần được mở rộng với tất cả các văn bản có chứa “mã văn hóa”; mở rộng với tất cả đối tượng HS khắp mọi miền Tổ quốc. GV phải kết hợp khéo léo, tránh sa đà, biến giờ dạy Ngữ văn thành giờ dạy văn hóa, phải bám sát mục tiêu bài học theo chuẩn mà Bộ giáo dục đã đề ra. GV cần cho HS chuẩn bị bài ở nhà thật tốt 46
2. thông qua hình thức phiếu học tập, sưu tầm tài liệu liên quan đến “mã văn hóa” sẽ xuất hiện trong văn bản sẽ học. - Đối với nhà trường: Cần đầu tư, hỗ trợ tài chính cho GV in ấn, phô tô, trang bị các thiết bị dạy học như: bảng phụ, tranh ảnh, tư liệu, Đặc biệt, phối hợp với phụ huynh tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế những DSVH các vùng miền để HS hiểu, cảm nhận sâu sắc, hứng thú hơn trong học tập; huy động sự tham gia của cộng đồng thông qua việc mời các trí thức địa phương, nghệ nhân, người có uy tín trong cộng đồng tham gia hoạt động giáo dục VHDT, truyền dạy VHTT cho HS. - Đối với Sở Giáo Dục đào tạo: Cần tăng cường bồi dưỡng để GV có cơ hội cọ xát, trao đổi và tiếp cận cụ thể nhất về các phương pháp dạy học mới, hướng dạy học phát triển năng lực. Cần tổ chức các Hội nghị, chuyên đề trao đổi về hiệu quả của việc áp dụng các PPDH theo định hướng phát triển năng lực để GV có thể học hỏi lẫn nhau, nâng cao trình độ chuyên môn và chất lượng giáo dục. Trên đây là một số kinh nghiệm trong quá trình nghiên cứu và thực nghiệm đề tài “Giáo dục ý thức giữ gìn DSVH Ca trù cho HS THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng”. Tuy các giải pháp đưa ra chưa thật sự đầy đủ nhưng bước đầu đã có hiệu quả thiết thực góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của HS. Rất mong hội đồng khoa học đóng góp ý kiến để những nội dung mà chúng tôi đã trình bày được đầy đủ hơn, hoàn thiện hơn. Chúng tôi xin chân thành cảm ơn! 47
3. TÀI LIỆU THAM KHẢO [1]. Lại Nguyên Ân, 150 thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, H. 1999. [2]. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII(3/2021), Nxb Chính trị Quốc gia [3]. Nhiều tác giả (1990), Các vấn đề của khoa học văn học, Nxb KH Xã hội, Hà Nội. [4]. Huỳnh Như Phương (2009), “Văn hóa và văn hóa truyền thống”, Tạp chí Nhà văn, số 10. [5]. Phan Trọng Luận (1999), Phương pháp dạy học Văn, Nxb ĐHQG, Hà Nội. [6]. Trần Lê Bảo, 2001: Giải mã văn học từ mã văn hóa, Nxb ĐHQG, Hà Nội [7]. Trần Nho Thìn, 2018: Phương pháp tiếp cận văn hóa trong nghiên cứu, giảng dạy văn học, NXB Giáo dục. [8]. Lê Nguyên Cẩn (2006), “Tính văn hoá của tác phẩm văn học”, Tạp chí khoa học, số 2. [9]. TS. Lê Thị Ngọc Anh, Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học Ngữ Văn theo hướng phát triển năng lực người học, Khoa Ngữ Văn ĐHSP Huế, [10]. PGS.TS. Trịnh Bá Đĩnh, Bình diện văn hóa của văn học và nghiên cứu văn học từ văn hóa học, Khoa Ngữ Văn ĐHSP Huế, [11]. Trần Quốc Vượng (2003), Văn hoá Việt Nam tìm tòi và suy ngẫm, Nxb Văn học, Hà Nội. [12]. Bộ Giáo dục và đào tạo, Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể năm 2018 48
4. PHỤ LỤC PHỤ LỤC 1: CHÙM HÌNH ẢNH DẠY HỌC VĂN BẢN VÀ TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 1. Học sinh đang trình bày các sản phẩm ứng dụng CNTT khi học văn bản Bài ca Ngất ngưởng
5. 2. Học sinh chia sẻ sản phẩm của nhóm qua zalo cho GV 3. Hình ảnh buổi sinh hoạt Câu lạc bộ Ca trù
6. PHỤ LỤC 2: MẪU PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN Giới thiệu: Kính gửi quý thầy/ cô giáo đang giảng dạy tại các trường THPT trên địa bàn Quỳnh Lưu Chúng tôi đang thực hiện đề tài sáng kiến “Giáo dục ý thức giữ gìn di sản văn hóa Ca trù cho học sinh THPT qua dạy học văn bản Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ”. Để có những đánh giá khách quan và chính xác về đề tài của mình, chúng tôi xin gửi tới thầy/ cô bản khảo sát gồm 3 câu hỏi dưới đây. Chúng tôi rất mong thầy/ cô chọn chính xác đáp án của mình. Cảm ơn quý thầy cô! Câu 1: Khả năng vận dụng các phương pháp dạy học tích cực của thầy/ cô là? a. Có khả năng cao b. Có khả năng c. Bình thường d. Không Câu 2: Phương pháp mà thầy/ cô sử dụng khi dạy văn bản Bài ca ngất ngưỡng? a. Phương pháp truyền thống b. Phương pháp mới Câu 3: Mức độ quan tâm đến tín hiệu văn hóa trong văn bản của thầy/ cô khi dạy Bài ca ngất ngưỡng”? a. Quan tâm b. Thỉnh thoảng c. Chưa quan tâm PHỤ LỤC 3: MẪU PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH KHỐI 11 Để phục vụ cho việc nghiên cứu của Cô, mong các em vui lòng điền các thông tin đầy đủ về bản thân và cho biết ý kiến của mình về những vấn đề sau bằng cách chọn câu trả lời em cho là đúng. Xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của các em HS! Họ và tên học sinh Lớp Trường Câu 1: Trước khi học văn bản Bài ca ngất ngưởng của NCT em biết gì về văn hóa Ca trù? a. Có biết đến
7. b. Có nghe qua c. Hoàn toàn không biết Câu 2: Các em hãy cho biết ở trường THPT các em đang học, GV có sử dụng các phương pháp dạy học khác ngoài phương pháp thuyết trình, hỏi đáp không? a. Thường xuyên b. Thỉnh thoảng c. Rất ít khi d. Không bao giờ Câu 3: Ở trường các em, khi GV sử dụng các phương pháp dạy học mới, các em cảm thấy? a. Rất thích, hào hứng tham gia b. Thích c. Bình thường
8. PHỤ LỤC 4: HƢỚNG DẪN HỌC SINH CHUẨN BỊ HỌC VĂN BẢN “ BÀI CA NGẤT NGƯỞNG” (Nguyễn Công Trứ) I. Với cả lớp 1. Đọc kĩ văn bản và phần chú thích (SGK, trang ) 2. Tìm đọc các thông tin về tác giả Nguyễn Công Trứ 3. Nghiên cứu các câu hỏi hướng dẫn học bài trong Sách giáo khoa II. Các nhóm thực hiện các nội dung và nhiệm vụ nhƣ sau: 1. Tìm hiểu nội dung phần Tiểu dẫn * Nhiệm vụ các nhóm: NHÓM 1: Tìm hiểu về nguồn gốc, đặc điểm Ca trù- hát nói? NHÓM 2: Giới thiệu mối quan hệ của Nguyễn Công Trứ với Ca trù? NHÓM 3: Sưu tầm tranh ảnh, băng đĩa, video liên quan đến DSVH Ca trù? 2. Tìm hiểu nội dung 6 câu đầu: Nguyễn Công Trứ “ ngất ngƣởng” khi làm quan NHÓM 1: Em hãy cho biết ý nghĩa câu mở đầu của bài thơ? Nhận xét cách biểu đạt của nhà thơ? Tại sao ông coi việc làm quan là mất tự do vậy mà vẫn ra làm quan? NHÓM 2: Trong thời gian làm quan, NCT đã thể hiện thái độ“ngất ngưởng”của mình như thế nào? Nhận xét nghệ thuật ( ngôn từ, các thủ pháp nghệ thuật) của đoạn thơ này? 3. Tìm hiểu nội dung 10 câu tiếp theo: Nguyễn Công Trứ “ngất ngƣởng” khi về hƣu Các nhóm làm việc theo từng dãy bàn với các câu hỏi như sau: + Quãng đời về hưu, nhà thơ đã có cách sống và quan niệm sống như thế nào? + Nhận xét về cách sống và quan niệm sống của tác giả? (Tích hợp kiến thức văn hóa Ca trù): + Theo em, niềm say mê với nghệ thuật Ca trù đã ảnh hưởng như thế nào đến lối sống và tâm hồn của NCT? + Trên cơ sở đã tìm hiểu về đặc điểm văn hóa Ca trù lý giải câu thơ “Khi ca, khi tửu, khi cắc, khi tùng”? + Qua đó ta thấy, nhà thơ đã ý thức rất rõ về điều gì về bản thân mình?
9. PHỤ LỤC 5: LINK NHẠC VÀ VIDEO 1. Bài ca ngất ngưởng 2. Bài hát Hồng hồng Tuyết tuyết - Quách Thị Hồ: 3. Bài hát Hương Sơn phong cảnh ca - Đào Nương Vân Mai: 4. Phim tài liệu: Nghệ thuật Ca trù - Di sản còn lại: 5. Giới thiệu Nghệ thuật Ca trù - Song ngữ Việt - Anh: 6. Bài viết về đặc điểm nguồn gốc ca trù và những bài hát Ca trù nổi tiếng: 7. Vi deo của học sinh hát Bài ca ngất ngưởng 8. Sản phẩm ứng dụng CNTT của HS khi học văn bản Bài ca ngất ngưởng (copy link dán vào trình duyệt google chrome)